Ο τράχηλος ως γνωστόν αποτελεί το κατώτερο μέρος της μήτρας. Εξετάζοντας ιστολογικά τον τράχηλο, από το εξωτερικό προς το εσωτερικό, διακρίνουμε τέσσερις στιβάδες: τον ορογόνο χιτώνα, τη μυϊκή στιβάδα, τον υποβλεννογόνιο συνδετικό ιστό και τον βλεννογόνο. Στον ενδοτραχηλικό σωλήνα, ο βλεννογόνος αποτελείται από κυλινδρικό επιθήλιο, ενώ στο τμήμα του τραχήλου που προβάλλει στον κόλπο έχουμε πλακώδες επιθήλιο. Μεταξύ των δύο επιθηλίων υπάρχει η ζώνη μετάπλασης που αποτελείται από μεταπλαστικό επιθήλιο (μεταβατικό επιθήλιο που προκύπτει από τη μετάπτωση του κυλινδρικού σε πλακώδες)(Εικόνες 1 και 2).
Εικόνα 1. Ο τράχηλος της μήτρας. Επισημαίνονται οι διαφορετικοί τύποι επιθηλίων στον εξωτράχηλο και στον ενδοτράχηλο.
Εικόνα 2. Διακρίνονται οι δύο διαφορετικοί τύποι επιθηλίων στον τράχηλο (πολύστιβο πλακώδες και κυλινδρικό) και η συμβολή των δύο επιθηλίων.
Η σημασία της ζώνης μετάπλασης
Είναι γνωστό ότι οι HPV υψηλού κινδύνου προσβάλλουν κατά προτίμηση το μεταπλαστικό επιθήλιο και δημιουργούν αλλοιώσεις, μερικές από τις οποίες θα εξελιχθούν σε προκαρκινικές αλλοιώσεις και ενδεχομένως σε καρκίνο.
Εικόνα 3. Διακρίνεται ο τράχηλος έφηβης γυναίκας. Φαίνεται το εκτρόπιον. Κεντρικά ευρίσκεται στο αδενικό επιθήλιο και περιφερικά το πλακώδες. Η γραμμή που χωρίζει τα δύο επιθήλια λέγεται αρχική συμβολή πλακώδους – αδενικού επιθηλίου).
Στην εικόνα 3 φαίνεται το έξω τραχηλικό στόμιο. Γύρω από το στόμιο βλέπουμε το αδενικό επιθήλιο και τη βλέννη που παράγει. Το χρώμα του αδενικού επιθηλίου είναι πιο έντονο σε σχέση με το πλακώδες επιθήλιο (ροζ), που βρίσκεται στην περιφέρεια. Πρόκειται για τράχηλο έφηβης. Στην εφηβεία λόγω της επίδρασης των οιστρογόνων, έχουμε την εμφάνιση εκτροπίου. Μέρος του κυλινδρικού επιθηλίου του ενδοτραχήλου έχει εκστραφεί και ευρίσκεται εκτεθειμένο στο όξινο κολπικό περιβάλλον (αντί του αλκαλικού περιβάλλοντος του ενδοτραχηλικού σωλήνα).
Κατά την αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας έχουμε μια συνεχή μετατροπή του αδενικού επιθηλίου προς πλακώδες. Η μετατροπή αυτή λέγεται μετάπλαση, και ολοκληρώνεται σε κάποια φάση. Στις εικόνες 4, 5 και 6 φαίνεται σταδιακά η διαδικασία της μετάπλασης.
Η διαδικασία της μετάπλασης ολοκληρώνεται μετά από χρόνια. Συνήθως μεσολαβούν εγκυμοσύνες (με επίταση του εκτροπίου) και τοκετοί (τραυματισμοί στον τράχηλο και επουλωτικές εξεργασίες). Το κυλινδρικό επιθήλιο που εκτέθηκε στο κολπικό περιβάλλον, αντικαθίσταται με πρώιμο μεταπλαστικό αρχικά. Σε δεύτερη φάση, το πρώιμο μεταπλαστικό μετατρέπεται σε ώριμο μεταπλαστικό και πλακώδες. Αρχική συμβολή πλακώδους – κυλινδρικού επιθηλίου ονομάζουμε το αρχικό σύνορο μεταξύ του αυθεντικού πλακώδους επιθηλίου και του κυλινδρικού, πριν να αρχίσει η διαδικασία της μετάπλασης. Τελική συμβολή πλακώδους κυλινδρικού επιθηλίου ονομάζεται το τελικό σύνορο μεταξύ του μεταπλαστικού και του κυλινδρικού επιθηλίου.
Εικόνα 4. Διακρίνεται το πλακώδες επιθήλιο περιφερικά (ροζ) το ανώριμο μεταπλαστικό επιθήλιο με λευκό χρώμα και γύρω από το έξω τραχηλικό στόμιο το κυλινδρικό επιθήλιο (κόκκινο).
Εικόνα 5. Η διαδικασία της μετάπλασης έχει προχωρήσει. Το μεγαλύτερο μέρος του τραχήλου έχει καλυφθεί από ώριμο μεταπλαστικό επιθήλιο. Στη 12η ώρα διακρίνουμε με λευκό χρώμα νησίδα ανώριμου μεταπλαστικού επιθηλίου.
Εικόνα 6. Η διαδικασία της μετάπλασης έχει ολοκληρωθεί. Ο τράχηλος καλύπτεται από ώριμο μεταπλαστικό επιθήλιο. Στην 8η ώρα φαίνεται κύστη Naboth (προκλήθηκε από την απόφραξη αδενικής κρύπτης λόγω κάλυψής της από μεταπλαστικό επιθήλιο). Στο κέντρο φαίνεται με κόκκινο χρώμα το αδενικό επιθήλιο. Η τελική συμβολή μεταξύ πλακώδους (βλ ώριμου μεταπλαστικού) και αδενικού επιθηλίου είναι ορατή.
Όπως συμπεραίνεται από τα ανωτέρω, η ζώνη μετάπλασης ευρίσκεται μεταξύ της αρχικής και της τελικής συμβολής πλακώδους – κυλινδρικού επιθηλίου. Εάν η τελική συμβολή πλακώδους – κυλινδρικού επιθηλίου είναι ορατή στην κολποσκόπηση, η κολποσκόπηση χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική, αφού μπορεί να ελεγχθεί ολόκληρη η ζώνη μετάπλασης. Με την πάροδο όμως της ηλικίας, επειδή η διαδικασία της μετάπλασης εξελίσσεται από την περιφέρεια προς το κέντρο, η τελική συμβολή πλακώδους – κυλινδρικού επιθηλίου μετακινείται προς τον ενδοτραχηλικό σωλήνα (Εικόνες 7 και 8) και μπορεί να μην είναι δυνατή η επισκόπησή της στην κολποσκόπηση. Στην περίπτωση αυτή η κολποσκόπηση χαρακτηρίζεται ως μη ικανοποιητική, αφού δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλη την περιοχή που είναι ύποπτη για καρκινογένεση.
Εικόνα 7. Η ΖΜ σε γυναίκα 40 ετών. Το μεγαλύτερο μέρος της ευρίσκεται στον εξωτράχηλο, ενώ ένα μικρό τμήμα της «εισέρχεται» στον ενδοτραχηλικό σωλήνα. Με τη βοήθεια διαστολέα είναι δυνατόν να ελεγχθεί ολόκληρη η ΖΜ κολποσκοπικά.
Εικόνα 8. Η ΖΜ σε γυναίκα 55 ετών. Ευρίσκεται στον ενδοτραχηλικό σωλήνα. Δεν είναι πάντοτε εύκολο να ελεγχθεί κολποσκοπικά η ΖΜ στην εμμηνόπαυση.
Όπως αναφέρθηκε, το μεταπλαστικό επιθήλιο είναι πολύ σημαντικό γιατί αποτελεί το πρόσφορο έδαφος για τον πολλαπλασιασμό των HPV. H διαδικασία της μετάπλασης προϋποθέτει πολλαπλές κυτταρικές διαιρέσεις και διευκολύνει τον ιό να πολλαπλασιάζεται και ο ίδιος. Τον διευκολύνει επίσης, να εκμεταλλευτεί τη διαδικασία μετατροπής των μεταπλαστικών κυττάρων και μετά από μακροχρόνια λοίμωξη, να προκαλέσει κακοήθη εξαλλαγή (αυτό ισχύει μόνο για τους HPV υψηλού κινδύνου). Στις εικόνες 9 και 10 διακρίνονται οι επιπτώσεις από τη μόλυνση στον τράχηλο της μήτρας (λήψεις από κολποσκόπιο).
Εικόνα 9. Μεταπλαστικό επιθήλιο με μόλυνση από HPV
Εικόνα 10. Ίδιος τράχηλος με την προηγούμενη εικόνα, δύο χρόνια αργότερα (CIN-2).
