Το κολποσκόπιο επινοήθηκε από τον Hinselman το 1920, ο οποίος το 1925 ανακοίνωσε τα πρώτα του συμπεράσματα από τη χρήση του οργάνου στην ανίχνευση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο ίδιος ερευνητής καθιέρωσε τη χρήση του διαλύματος οξικού οξέος για την αποκάλυψη περιοχών με ατυπία. Το κολποσκόπιο (Εικ. 1) είναι ένα μικροσκόπιο χαμηλής ισχύος, με το οποίο γίνεται η επισκόπηση της επιφάνειας του επιθηλίου (κολποσκόπηση), σε διαφορετικές μεγεθύνσεις και με δυνατό φωτισμό.
Εικόνα 1. Κολποσκόπιο
Το φως του κολποσκοπίου αντανακλάται στις κυτταρικές στιβάδες του επιθηλίου και επιστρέφει στο μάτι του εξεταστή (Εικόνα 2). Στην περίπτωση φυσιολογικού βλεννογόνου (αριστερό τμήμα της εικόνας), το κολποσκοπικό είδωλο έχει ροζ απόχρωση λόγω της ανάκλασης του φωτός στα υποκείμενα αγγεία.
Εικόνα 2. Το ιστολογικό υπόβαθρο των κολποσκοπικών ευρημάτων.
Εάν ο βλεννογόνος καλύπτεται από στρώμα κερατίνης, το χρώμα που αντιλαμβανόμαστε είναι λευκό (λευκοπλακία) αφού η κερατίνη εμποδίζει τη διέλευση του φωτός προς τα κάτω και την ανάκλασή του από το υποκείμενο χόριο. Παρόμοιο αποτέλεσμα έχουμε εάν στα κύτταρα του επιθηλίου έχει διαταραχθεί η σχέση πυρήνας/κυτταρόπλασμα υπέρ του πυρήνα (μεταπλαστικό επιθήλιο, φλεγμονές, προκαρκινικές αλλοιώσεις, καρκίνος). Μετά την εμβροχή του επιθηλίου με διάλυμα οξικού οξέος -λόγω ώσμωσης- η σχέση αυτή διαταράσσεται και άλλο υπέρ του πυρήνα. Το επιθήλιο γίνεται πιο «πυκνό» στη διέλευση του φωτός και το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε λευκό (λευκό επιθήλιο).
Στο νεοπλασματικό επιθήλιο (και σε μικρότερο βαθμό σε φλεγμονές και σε ανώριμο μεταπλαστικό επιθήλιο) έχουμε αγγεία, που διασχίζουν κάθετα τις στιβάδες του επιθηλίου, φθάνοντας μέχρι κάτω από την επιφάνεια. Όταν επισκοπούμε το επιθήλιο, αντιλαμβανόμαστε τις άκρες αυτών των αγγείων ως ερυθρές τελείες-στίγματα (διάστιξη). Το μέγεθος της κάθε τελείας είναι ανάλογο του εύρους του αγγείου (πιο μεγάλο εύρος άρα και πιο έντονη διάστιξη στο νεοπλασματικό επιθήλιο). Τα ανωτέρω αγγεία συχνά διακλαδίζονται κάτω από την επιφάνεια και δίνουν στον εξεταστή την εικόνα του μωσαϊκού. Και στην περίπτωση του μωσαϊκού έχουμε διαβαθμίσεις, ανάλογα με τη σοβαρότητα της υποκείμενης αλλοίωσης. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό στις αλλοιώσεις υψηλού βαθμού είναι ότι, εκτός από το μεγαλύτερο εύρος των αγγείων, έχουμε και μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ τους (μεγαλύτερου μεγέθους και ακανόνιστα πλακίδια στο μωσαϊκό).
Η σημερινή θέση της κολποσκόπησης είναι πολύ σημαντική στην καθημερινή ιατρική πρακτική. Όσον αφορά την πρόληψη του καρκίνου της μήτρας, η κολποσκοπική εξέταση θεωρείται ότι είναι απαραίτητη για τον εντοπισμό αλλοιώσεων μετά από ύποπτο τεστ Παπανικολάου ή ανεύρεση ιικού φορτίου από HPV υψηλού κινδύνου. Επίσης χρησιμεύει για την εντόπιση αλλοιώσεων σε ολόκληρο το κατώτερο γεννητικό σύστημα της γυναίκας και στη μετεγχειρητική παρακολούθηση ασθενών που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για υποτροπές.
Με την κολποσκόπηση: 1) Εντοπίζεται η πλέον άτυπη περιοχή προκειμένου να ληφθεί βιοψία. 2) Εκτιμάται η έκταση των αλλοιώσεων. 3) Ειδικά στον τράχηλο αναγνωρίζεται η ζώνη μετάπλασης, ακολουθεί η αξιολόγησή της και λαμβάνονται βιοψίες, αν χρειαστεί. 4) Τα κολποσκοπικά ευρήματα συνεκτιμώνται στην απόφαση για τη μέθοδο θεραπείας που θα ακολουθήσουμε.
