Ο καρκίνος του κόλπου αποτελεί τη σπανιότερη κακοήθεια του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν γυναίκες μετεμμηνοπαυσιακής ηλικίας. Στόχος του άρθρου η ενημέρωση των γυναικών για τη σπάνια αυτή μορφή καρκίνου.

Γενικές γνώσεις / Παράγοντες κινδύνου / Πρόληψη / Σημεία και Συμπτώματα / Διάγνωση / Θεραπεία / Πρόγνωση

Τι είναι ο κόλπος;

Κόλπος ονομάζεται η περιοχή που ξεκινά από τον τράχηλο της μήτρας και φτάνει έως και τα χείλη του αιδοίου. Πρόκειται για ένα όργανο που μοιάζει με σωλήνα και έχει στα τοιχωματα του πολλές πτυχώσεις, οι οποίες διατείνονται κατά τη σεξουαλική επαφή ή κατά τον κολπικό τοκετό.

Η επιφάνεια του κόλπου επενδύεται από πλακώδες επιθήλιο, από το οποίο προέρχεται και η πλειοψηφία των καρκίνων του κόλπου. Στην είσοδο του κόλπου υπάρχουν αρκετοί αδένες που παράγουν βλέννη με στόχο την ύγρανση του κόλπου.

Τι είναι ο καρκίνος του κόλπου;

Καρκίνος του κόλπου αναπτύσσεται όταν κύτταρα του βλεννογόνου του μεταλλάσσονται και οδηγούνται σε ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό. Πολλές περιπτώσεις όγκων που ανευρίσκονται στο κόλπο αποτελούν επέκταση νόσου από άλλα γειτονικά όργανα όπως είναι ο τράχηλος της μήτρας, το αιδοίο, το ενδομήτριο και η ουρήθρα. Για αυτό το λόγω σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Διεθνούς Εταιρείας Μαιευτικής και Γυναικολογίας (FIGO) πρέπει να ελεγχθούν και τα προαναφερθέντα όργανα.

Τύποι καρκίνου του κόλπου

Ο καρκίνος του κόλπου μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο των κυττάρων από τα οποία προέρχεται σε:

Καρκίνος κόλπου εκ πλακωδών κυττάρων. Αποτελεί το 90% όλων των περιπτώσεων. Συχνότερο σημείο εμφάνισης αποτελεί το άνω τριτημόριο του κόλπου, αυτό που είναι πιο κοντά στον τράχηλο της μήτρας. Ο συγκεκριμένος τύπος αναπτύσσεται με αργό ρυθμό. Πριν την εμφάνιση διηθητικού καρκίνου, εμφανίζονται προκαρκινικές αλλοιώσεις στα κύτταρα που ονομάζονται VaIN (Vaginal Intraepithelial Neoplasia). Συνήθως, μεσολαβούν αρκετά χρόνια ώστε οι αλλοιώσεις αυτές να μετατραπούν σε καρκίνο.
Αδενοκαρκίνωμα. Προέρχεται από τα αδενικά κύτταρα του κόλπου. Αποτελεί περίπου το 10% όλων των περιπτώσεων. Εμφανίζεται συνήθως σε γυναίκες ηλικίας μεγαλύτερης ηλικίας (>50 ετών). Εξαίρεση αποτελεί ο διαυγοκυτταρικός καρκίνος του κόλπου. Ο τύπος αυτός εμφανίζεται σε αναπαραγωγικής ηλικίας γυναίκες με κολπική αδένωση, πάθηση που οφείλεται σε έκθεσή τους κατά την ενδομήτρια ζωή σε διαιθυλστιλβεστρόλη (DES).
Μελάνωμα κόλπου. Πολύ σπάνια μορφή καρκίνου του κόλπου που αφορά λιγότερες από 3 στις 100 γυναίκες με καρκίνο του κόλπου.
Σάρκωμα. Πρόκειται για έναν τύπο καρκίνου που προέρχεται από τα κύτταρα της μυϊκής στιβάδας του κόλπου.

Συχνότητα καρκίνου του κόλπου

Ο καρκίνος του κόλπου αποτελεί μια σπάνια κακοήθεια του γυναικείου φύλου, καθώς εμφανίζεται περίπου σε 1 στις 100.000 γυναίκες ανά έτος. Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 67 έτη. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις κυρίως αδενοκαρκινώματος, όπως είναι ο διαυγοκυτταρικός τύπος, που εμφανίζεται σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου της νόσου;

Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου:

Η ηλικία
Η λοίμωξη από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV)
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας ή οι προκαρκινικες βλάβες του τραχήλου
Η έκθεση στην ενδομήτρια ζωή στην διαιθυλστιλβεστρόλη (DES). Η διαιθυλστιλβεστρόλη είναι ένα συνθετικό οιστρογόνο το οποίο χορηγούνταν κατά κόρον μεταξύ του 1940 και του 1970 για να προληφθούν διάφορες επιπλοκές στη κύηση. Οι γυναίκες των οποίων οι μητέρες έλαβαν αγωγή με διαιθυλστιλβεστρόλη κατά την εγκυμοσύνη εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος του κόλπου.
Το κάπνισμα
Οι ανοσοανεπάρκειες

Πρόληψη

Υπάρχει τρόπος πρόληψης της νόσου;

Η ανίχνευση των προκαρκινικών αλλοιώσεων VaIN μέσω της τακτικής γυναικολογικής εξέτασης, ώστε να θεραπευθούν πριν την ανάπτυξη του καρκίνου του κόλπου
Ο εμβολιασμός με το εννιαδύναμο εμβόλιο πρόληψης κατά των ιών HPV (Gardasil-9)
H χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή
Η διακοπή καπνίσματος

Σημεία και συμπτώματα της νόσου

Ο καρκίνος του κόλπου, όπως και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα στα αρχικά στάδια.

Όταν εμφανιστούν συμπτώματα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:

Μετεμμηνοπαυσιακή κολπική αιμόρροια
Κολπική αιμόρροια μετά από σεξουαλική επαφή
Δύσοσμες κολπικές εκκρίσεις
Άλγος κατά τη σεξουαλική επαφή
Ψηλαφητή ή μακροσκοπικά ορατή μάζα στον κόλπο, ιδιαίτερα αν ο όγκος είναι στο κατώτερο τριτημόριο αυτού
Δυσουρικά ενοχλήματα ή συχνουρία
Τεινεσμός (αίσθημα ανάγκης – έπειξης αφόδευσης)
Πυελικό άλγος

Διάγνωση της νόσου

Η διάγνωση της νόσου βασίζεται κυρίως στην γυναικολογική εξέταση, την κολποσκόπηση και τη λήψη βιοψιών από τις ύποπτες περιοχές. Μέσω της επισκόπησης ο γυναικολόγος είναι σε θέση να δει με γυμνό μάτι τον κόλπο και να αναγνωρίσει τις ύποπτες περιοχές, ενώ μέσω της κολποσκόπησης εξετάζει σε μεγέθυνση τις βλάβες. Η επιβεβαίωση της διάγνωσης της κακοήθειας γίνεται με τη λήψη βιοψιών και την ιστολογική εξέταση αυτών.

Αφού τεθεί η διάγνωση θα χρειαστεί να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις ώστε να σταδιοποιηθεί η νόσος. Πιο συγκεκριμένα:

Αξονική τομογραφία άνω και κάτω κοιλίας
Αξονική τομογραφία θώρακος
Μαγνητική τομογραφία κάτω κοιλίας
Σπινθηρογράφημα PET scan (Positron Emission Tomography)
Κυστεοσκόπηση, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει διήθηση της ουροδόχου κύστης
Ορθοσκόπηση, ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει διήθηση του ορθού

Ποια είναι τα στάδια της νόσου;

Στάδιο Ι: Νόσος περιορισμένη μόνο στον κόλπο, χωρίς διήθηση λεμφαδένων ή απομακρυσμένες μεταστάσεις

Στάδιο ΙΙ: Νόσος που έχει διηθήσει το τοίχωμα του κόλπου και επεκτείνεται έξω από αυτόν αλλά δεν έχει φτάσει έως το πλάγιο πυελικό τοίχωμα

Στάδιο ΙΙΙ: Νόσος που έχει διηθήσει τους ιστούς έως και το πλάγιο πυελικό τοίχωμα ή/και έχει προκαλέσει υδρονέφρωση λόγω διήθησης των ουρητήρων

Στάδιο IV: Νόσος που έχει διηθήσει την ουροδόχο κύστη ή το ορθό ή έχει δώσει απομακρυσμένες μεταστάσεις (π.χ. πνεύμονες, ήπαρ, οστά)

Θεραπεία

Η θεραπεία της νόσου εξαρτάται από το στάδιο διάγνωσης, την ηλικία της ασθενούς και τις συννοσηρότητές της. Η θεραπευτική προσέγγιση της συγκεκριμένης κακοήθειας περιλαμβάνει το χειρουργείο, την ακτινοβολία και τη χημειοθεραπεία. Η ακτινοβολία και η χημειοθεραπεία πραγματοποιείται σε πιο προχωρημένα στάδια της νόσου με στόχο την καταστροφή απομακρυσμένων καρκινικών κυττάρων.

Χειρουργική εξαίρεση

Η χειρουργική εξαίρεση πραγματοποιείται στα πρώιμα στάδια της νόσου (στάδιο Ι και ΙΙ). Η χειρουργική επέμβαση περιλαμβάνει:

Ευρεία εκτομή της βλάβης
Κολπεκτομή (μερική ή ριζική)
Πυελική εξεντέρωση (αφαίρεση πολλαπλών οργάνων της πυέλου, όπως είναι το ορθό, η ουροδόχος κύστη, ο κόλπος, η μήτρα, οι ωοθήκες, παρακείμενοι λεμφαδένες)

Πρόγνωση

Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία η συνολική 5ετής επιβίωση των ασθενών με καρκίνο του κόλπου από τη στιγμή της διάγνωσης ανέρχεται στο 51%. Η πρόγνωση της νόσου εξαρτάται όπως αναφέρθηκε πριν από το στάδιο της κατά τη διάγνωση. Για παράδειγμα η 5ετής επιβίωση στους ασθενείς με νόσο σταδίου Ι ανέρχεται στο 69%, στα στάδια ΙΙ και ΙΙΙ πέφτει στο 57%, ενώ στο στάδιο IV η πρόγνωση είναι γενικά πτωχή καθώς η 5ετής επιβίωση ανέρχεται στο 26% των ασθενών.

Συνοψίζοντας…

Ο καρκίνος του κόλπου αποτελεί την πιο σπάνια μορφή κακοήθειας του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, με μέση ηλικία διάγνωσης τα 67 έτη. Εξαίρεση αποτελεί το διαυγοκυτταρικό αδενοκαρκίνωμα που εμφανίζεται σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η θεραπεία περιλαμβάνει τη χειρουργική εξαίρεση, την ακτινοβολία και τη χημειοθεραπεία ανάλογα το στάδιο της διάγνωσης. Η πρώιμη διάγνωση και θεραπεία στα αρχικά στάδια οδηγεί σε ικανοποιητικό ποσοστό πενταετούς επιβίωσης.

Βιβλιογραφία

Adams, TS, Rogers, LJ, Cuello, MA. Cancer of the vagina: 2021 update. Int J Gynecol Obstet. 2021; 155(Suppl. 1): 19–27. https://doi.org/10.1002/ijgo.13867
American Joint Committee on Cancer. Vagina. In: AJCC Cancer Staging Manual. 8th ed. New York, NY: Springer; 2017:641-647.
Siegel RL, Miller KD, Fuchs HE, Jemal A. Cancer statistics, 2022. (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35020204/) CA Cancer J Clin. 2022;72(1):7-33
National Cancer Institute. SEER. Vagina Cancer SEER Incidence Rates by Age at Diagnosis, 2010-2014 By Race/Ethnicity. Accessed at https://seer.cancer.gov/explorer/application.php?site=62&data_type=1&stat_type=3&hdn_sex=3&chk_race_1=1&chk_race_5=5&chk_race_4=4&chk_race_3=3&chk_race_6=6&chk_race_2=2&advopt_precision=1
Gadducci A, Fabrini MG, Lanfredini N, Sergiampietri C. Squamous cell carcinoma of the vagina: natural history, treatment modalities and prognostic factors
Nout R, Calaminus G, Planchamp F, Chargari C, Lax SF, Martelli H, McCluggage WG, Morice P, Pakiz M, Schmid MP, Stunt J, Timmermann B, Vokuhl C, Orbach D, Fotopoulou C. ESTRO/ESGO/SIOPe guidelines for the management of patients with vaginal cancer. Radiother Oncol. 2023 Sep;186:109662. doi: 10.1016/j.radonc.2023.109662. Epub 2023 May 25. PMID: 37244358.
Jhingran A. Updates in the treatment of vaginal cancer. Int J Gynecol Cancer. 2022 Mar;32(3):344-351. doi: 10.1136/ijgc-2021-002517. PMID: 35256422; PMCID: PMC8921584.