Νοσήματα αιδοίου – Λειχήνας αιδοίου

Οι λειχήνες του αιδοίου αποτελούν χρόνιες φλεγμονώδεις δερματικές παθήσεις. Διακρίνουμε 3 είδη λειχήνα:

• Σκληρυντικός λειχήνας 
• Ομαλός λειχήνας
• Χρόνιος απλός λειχήνας 

Στόχος του άρθρου η ενημέρωση της γυναίκας όσον αφορά τους λειχήνες αιδοίου καθώς επίσης και για τα συμπτώματα και τη θεραπεία αυτών.

Σκληρυντικός λειχήνας / Ομαλός λειχήνας / Χρόνιος απλός λειχήνας

Σκληρυντικός λειχήνας

Τι είναι ο σκληρυντικός λειχήνας; 

Ο σκληρυντικός λειχήνας είναι μια χρόνια φλεγμονώδης δερματοπάθεια που εμφανίζεται στη περιοχή του αιδοίου και στην περιπρωκτική περιοχή. Δεν προσβάλλει τον βλεννογόνο του κόλπου σε αντίθεση με τον ομαλό λειχήνα. 

Μπορεί να επηρεάσει όλες τις ηλικίες. Η ακριβής επίπτωση του σκληρυντικού λειχήνα είναι δύσκολο να υπολογισθεί, αλλά εκτιμάται πως 1 στις 60 γυναίκες άνω των 50 που εξετάζονται τακτικά σε γυναικολογικά ιατρεία πάσχουν από σκληρυντικό λειχήνα. Έχει συσχετιστεί με την ανάπτυξη του καρκίνου του αιδοίου από πλακώδη κύτταρα.  Αναφέρεται στη βιβλιογραφία πως η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σε ασθενείς με σκληρυντικό λειχήνα κυμαίνεται από 3% έως 5% (η πιθανότητα αυξάνεται προϊούσης της ηλικίας).

Ποια είναι η αιτία της νόσου;

To ακριβές αίτιο της νόσου δεν έχει ανευρεθεί. Σχετίζεται με διαταραχή ανοσοποιητικού τύπου, καθώς ένα μικρό ποσοστό των ασθενών εμφανίζουν και κάποια άλλη αυτοάνοση πάθηση, με συχνότερη την αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα.

Ποια τα σημεία και συμπτώματα της νόσου;

H νόσος μπορεί να προσβάλλει ολόκληρη την περιοχή του αιδοίου, καθώς και την περιπρωκτική περιοχή. Συνηθέστερη εντόπιση στο αιδοίο είναι τα χείλη και η περικλειτοριδική περιοχή. Οι βλάβες εμφανίζονται συνήθως σε λευκό χρώμα. Μπορεί το δέρμα να είναι λεπτό σαν τσιγαρόχαρτο (όπου συνυπάρχει ατροφία) ή να επικαλύπτεται από υπερκερατωσική πλάκα. Οι λευκωπές πλάκες δεν είναι σαφώς περιγεγραμμένες. Συνυπάρχουν διαβρώσεις λόγω του χρόνιου κνησμού. Εάν οι πλάκες είναι υπερυψωμένες σε σχέση με το περιβάλλον δέρμα ή συνυπάρχουν εξελκώσεις τίθεται υποψία καρκίνου. 

Εάν η νόσος είναι χρόνια ατροφούν η περιοχή της πόσθης της κλειτορίδας και τα μικρά χείλη του αιδοίου. Υπάρχουν περιπτώσεις που δεν διακρίνονται τα χείλη του αιδοίου. Λόγω της χρόνιας φλεγμονής επέρχεται συγκόλληση μεταξύ των χειλέων τόσο στα πάνω όσο και στα κάτω άκρα τους και στένωση του κόλπου. Μερικές ασθενείς προσέρχονται όταν πλέον δεν μπορούν να έχουν σεξουαλική επαφή.

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν τον κνησμό, το άλγος και τη δυσπαρεύνια.

Σε σπάνιες περιπτώσεις ο λειχήνας είναι ασυμπτωματικός, ιδιαίτερα σε νέες γυναίκες οι οποίες προσέρχονται λόγω δυσπαρεύνιας.

Πως τίθεται η διάγνωση της νόσου;

H διάγνωση της νόσου βασίζεται στο ιατρικό ιστορικό και τη λεπτομερή κλινική εξέταση. Η λήψη βιοψίας κρίνεται απαραίτητη.  Η ιστοπαθολογική εξέταση του υλικού μπορεί να βοηθήσει και στον αποκλεισμό κακοήθειας.

Ποια η θεραπεία της νόσου;

H θεραπεία των βλαβών στηρίζεται στη χορήγηση τοπικών ισχυρών κορτικοειδών με ιδιαίτερα ικανοποιητικά αποτελέσματα. Στις περιπτώσεις μη ανταπόκρισης μπορούν να χορηγηθούν και αναστολείς καλσινευρίνης. Σε σπάνιες περιπτώσεις χρειάζεται λήψη κορτικοειδών από του στόματος. 

Οι ασθενείς με σκληρυντικό λειχήνα μετά την υποχώρηση των αρχικών συμπτωμάτων πρέπει να επανεξετάζονται (συνήθως εντός διμήνου) και να χορηγείται θεραπεία καταστολής διά βίου. 

Η ετήσια παρακολούθηση κρίνεται απαραίτητη λόγω του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου αιδοίου.

Ομαλός λειχήνας

Τι είναι ο ομαλός λειχήνας; 

Πρόκειται για μια μορφή λειχήνα που εμφανίζεται κυρίως σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, συνήθως κατά την 5η και 6η  δεκαετία της ζωής. Υπολογίζεται πως περίπου πάνω από το 4% των γυναικών με παθήσεις του αιδοίου πάσχουν από ομαλό λειχήνα. Σχεδόν το 70% των ασθενών με ομαλό λειχήνα αιδοίου εμφανίζουν παρόμοιες βλάβες στο βλεννογόνο του κόλπου ή του στόματος αλλά και στο δέρμα του κορμού και των άκρων.

Ποια είναι η αιτία εμφάνισης της νόσου; 

Η ακριβής αιτία της νόσου δεν έχει εξακριβωθεί. Πρόκειται για νόσο που οφείλεται σε ανοσοποιητικού τύπου διαταραχή. Θεωρείται πως σχετίζεται με δυσλειτουργία των Τ-λεμφοκυττάρων (κύτταρα της άμυνας του οργανισμού). Σχεδόν το 1/3 όλων των ασθενών πάσχουν και από κάποιο άλλο αυτοάνοσο.

Ποια τα σημεία και συμπτώματα της νόσου;

Ο ομαλός λειχήνας εμφανίζεται συνήθως στα μικρά χείλη του αιδοίου ως:

• Ερυθρά αλλοίωση (περιγεγραμμένη) σε συνδυασμό με γραμμοειδείς λευκωπές μικρότερες αλλοιώσεις συνήθως στην περιφέρεια 
• Υπερτροφικές κερατινοποιημένες περιοχές που ομοιάζουν με πλακώδες καρκίνωμα αιδοίου
• Διαβρώσεις ή ελκωτικές βλάβες με λευκάζουσα γύρω περιοχή
• Συνδυασμός αυτών  

Τα συχνότερα συμπτώματα της νόσου περιλαμβάνουν:

• To άλγος
• Τα δυσουρικά ενοχλήματα
• Τη δυσπαρεύνια
• Τον κνησμό

Πως τίθεται η διάγνωση της νόσου; 

Το λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και η κλινική εξέταση μπορεί να οδηγήσουν στη διάγνωση της νόσου. Η λήψη βιοψίας είναι απαραίτητη για 3 λόγους:

• Για την επιβεβαίωση της διάγνωσης
• Την ακριβή κατηγοριοποίηση του λειχήνα
• Τον αποκλεισμό καρκίνου 

Ποια είναι η θεραπεία της νόσου; 

H θεραπεία της νόσου στηρίζεται στα τοπικά κορτικοειδή με τη μορφή αλοιφής. Πρόκειται για την αρχική θεραπεία αλλά και για την καταστολή της νόσου στο μέλλον (περιοδική χρήση κορτικοειδούς μία έως δύο φορές την εβδομάδα). Η θεραπεία με κορτικοειδή μπορεί να συνδυαστεί με χρήση αναστολέων καλσινευρίνης. 

Σε περιπτώσεις που η νόσος δεν καταστέλλεται χρειάζεται η χορήγηση κορτικοειδών από του στόματος (συνήθως πρεδνιζολόνη). Άλλες φορές γίνεται συνδυασμός με χορήγηση από του στόματος ανοσοκατασταλτικών παραγόντων όπως είναι η αζαθειοπρίνη και η μεθοτρεξάτη. Παρόλες όμως τις θεραπείες, το ποσοστό υποτροπής παραμένει υψηλό για αυτό και συνιστάται χρόνια καταστολή της νόσου με περιοδική χρήση κορτικοειδών και αναστολέων καλσινευρίνης.

Χρόνιος απλός λειχήνας

Τι είναι;

Ο χρόνιος απλός λειχήνας του αιδοίου ονομάζεται αλλιώς και νευροδερματίτιδα. Μπορεί να εμφανιστεί ξεχωριστά ή σε συνδυασμό με άλλες δερματικές παθήσεις, όπως η ατοπική δερματίτιδα ή μια χρόνια αλλεργική αντίδραση. Ανευρίσκεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Ποια είναι η αιτία ανάπτυξης του χρόνιου απλού λειχήνα;

Θεωρείται απότοκος του χρόνιου κνησμού που οδηγεί σε ξύσιμο (για ανακούφιση) της περιοχής. Δημιουργείται λειχηνοποίηση του δέρματος. 

Υπάρχουν γυναίκες με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης χρόνιου απλού λειχήνα. 

• Γυναίκες με χρόνιες και υποτροπιάζουσες μυκητιάσεις της περιοχής
• Αρκετές γυναίκες που χρησιμοποιούν τοπικά προϊόντα για την περιποίηση της ευαίσθητης περιοχής, που μπορεί να προκαλούν ερεθισμό
• Όσες χρησιμοποιούν στενά συνθετικά εσώρουχα/ρούχα
•  Η ύπαρξη υγρασίας (γυναίκες με απώλεια ούρων, ειδικά όσες φορούν παμπερς)
•  Το στρες

Ποια είναι τα σημεία και συμπτώματα της νόσου;

Ο κνησμός αποτελεί το πιο συχνό σύμπτωμα του χρόνιου απλού λειχήνα, ο οποίος εμφανίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας αλλά και με εξάρσεις κατά τις νυχτερινές ώρες.

Συνήθως ο χρόνιος απλός λειχήνας εμφανίζεται με βλάβες στο δέρμα στα μεγάλα χείλη του αιδοίου (λειχηνοειδείς πλάκες), χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν μπορεί να επηρεάσει όλη την περιοχή του αιδοίου (εφήβαιο, περίνεο αλλά και πρωκτός). Οι βλάβες αυτές μπορεί να είναι είτε ερυθρές, είτε λευκωπές, είτε γκρίζες συγκριτικά με το περιβάλλον δέρμα.

Λόγω του έντονου κνησμού συχνά διαπιστώνονται και λύσεις της συνέχειας του δέρματος (ραγάδες), που μπορεί να οδηγήσουν ευκολότερα σε λοιμώξεις της περιοχής κυρίως μικροβιακής αιτιολογίας.

Πως τίθεται η διάγνωση της νόσου;

Η διάγνωση της νόσου βασίζεται κυρίως στη λήψη λεπτομερούς ιστορικού της ασθενούς από το γυναικολόγο ή το δερματολόγο και στη κλινική εξέταση της περιοχής. Σε περιπτώσεις που δεν είναι βέβαιος για τη διάγνωση ο ιατρός μπορεί να προτείνει τη λήψη βιοψίας. Επειδή πολλές φορές ο χρόνιος απλός λειχήνας συνυπάρχει με τοπικές λοιμώξεις της περιοχής (μυκητιάσεις ή βακτηριακές λοιμώξεις) ο ιατρός σας ίσως προβεί πρώτα σε θεραπεία της λοίμωξης και μετά στη θεραπεία του λειχήνα.

Ποια είναι η θεραπεία του απλού λειχήνα;

H θεραπεία της νόσου στηρίζεται στην αποφυγή των ερεθιστικών παραγόντων στη περιοχή (π.χ. τα στενά συνθετικά ρούχα, τα τοπικά αντισηπτικά, τα λιπαντικά, αρώματα) και στην εφαρμογή τοπικών φαρμακευτικών σκευασμάτων. Πιο συγκεκριμένα:

• Κορτικοειδή σε αλοιφή
• Αναστολείς καλσινευρίνης

Βιβλιογραφία

• Chibnall R. Vulvar Pruritus and Lichen Simplex Chronicus. Obstet Gynecol Clin North Am. 2017;44(3):379-388. doi:10.1016/j.ogc.2017.04.003
• American College of Obstetricians and Gynecologists’ Committee on Practice Bulletins—Gynecology. Diagnosis and Management of Vulvar Skin Disorders: ACOG Practice Bulletin, Number 224. Obstet Gynecol. 2020;136(1):e1-e14. doi:10.1097/AOG.0000000000003944
• American Osteopathic College of Dermatology. Lichen Sclerosus (https://www.aocd.org/page/LichenSclerosus).
• Shumway NK. Skin Diseases of the Genitals and Perineum. In: Soutor C, Hordinsky MK, eds. Clinical Dermatology: Diagnosis and Management of Common Disorders. 2nd Edition. McGraw Hill; 2022.