Η εμμηνόπαυση αποτελεί μια πολύ σημαντική περίοδο στη ζωή της γυναίκας καθώς πλέον με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής οι γυναίκες περνάνε πάνω από το ένα τρίτο της ζωής τους στην εμμηνόπαυση.

Στόχος του άρθρου αυτού η ενημέρωση των γυναικών όσον αφορά την εμμηνόπαυση, τα σημεία και συμπτώματά της, τη θεραπεία των συμπτωμάτων, καθώς και τον απαραίτητο προληπτικό γυναικολογικό έλεγχο που πρέπει να κάνουν οι γυναίκες.

Γενικές γνώσεις / Ηλικία εμφάνισης / Συμπτώματα / Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια / Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης / Προληπτικές εξετάσεις

Τι είναι η εμμηνόπαυση;

Εμμηνόπαυση ονομάζεται η διακοπή της εμμήνου ρύσεως (περιόδου) λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων των ωοθηκών σε ωοθυλάκια. Απαραίτητη προϋπόθεση για να πουμε πως μια γυναίκα είναι μετεμμηνοπαυσιακή είναι η αμηνόρροια (διακοπή της εμμήνου ρύσεως) για 12 μήνες. H εμμηνόπαυση σηματοδοτεί το τέλος της αναπαραγωγικής ηλικίας μιας γυναίκας, καθώς πλέον οι ωοθήκες δεν διαθέτουν άλλα βιώσιμα ωοθυλάκια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραγωγή ορμονών και κύηση.

H περίοδος πριν την εμμηνόπαυση, που συνοδεύεται συνήθως από διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και διάφορα συμπτώματα, όπως είναι π.χ. οι εξάψεις και οι διαταραχές της διάθεσης, ονομάζεται περιεμμηνόπαυση ή κλιμακτήριος. Όσο πλησιάζει μια γυναίκα στη διακοπή της εμμήνου ρύσεως τόσο πιο έντονη γίνεται συνήθως η συμπτωματολογία της κλιμακτηρίου.

Σε ποιά ηλικία μπαίνουν οι γυναίκες στην εμμηνόπαυση;

Η κλιμακτήριος συνήθως αρχίζει συνήθως 5 με 10 χρόνια πριν την εμφάνιση της εμμηνόπαυσης, όταν η παραγωγή οιστρογόνων από τις ωοθήκες αρχίζει σταδιακά να φθίνει.

Η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης στην Ελλάδα είναι τα 51 έτη, ενώ η εμφάνιση εμμηνόπαυσης από τα 40 μέχρι τα 45 έτη ονομάζεται πρώιμη εμμηνόπαυση. Αντίστοιχα, η διακοπή της εμμήνου ρύσεως λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων των ωοθυλακίων πριν τα 40 έτη ζωής ονομάζεται πρόωρη εμμηνόπαυση (πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια).

Η μέση συνολική επιβίωση των ελληνίδων γυναικών σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά της Eurostat ανέρχεται στα 83 έτη. Γίνεται κατανοητό λοιπόν, πως η μέση Ελληνίδα ζει στο πλαίσιο της εμμηνόπαυσης για τουλάχιστον 30 χρόνια.

Συμπτώματα εμμηνόπαυσης και κλιμακτηρίου

Κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου οι περισσότερες γυναίκες βιώνουν διάφορα συμπτώματα λόγω της μειωμένης σταδιακά παραγωγής οιστρογόνων από τις ωοθήκες.

Τα πιο συχνά σημεία και συμπτώματα της κλιμακτηρίου είναι:

Διαταραχές της εμμήνου ρύσεως
- Αραιομηνόρροια: εμμηνορρυσιακοί κύκλοι με διάρκεια πάνω από 35 ημέρες
- Συχνομηνόρροια: εμμηνορρυσιακοί κύκλοι με διάρκεια κάτω από 21 ημέρες
- Αμηνόρροια: μη εμφάνιση εμμηνορρυσίας για πάνω από 60 ημέρες
Εξάψεις, δηλαδή αίσθημα αυξημένης θερμότητας στο πρόσωπο και το στήθος που μπορεί να συνοδεύεται από εφίδρωση, ρίγος, ακόμη και αίσθημα παλμών
Ξηρότητα κόλπου
Δυσθυμία (διαταραχές της διάθεσης)
Καταθλιπτικό συναίσθημα
Μειωμένη libido
Διαταραχές ύπνου
Πονοκέφαλοι
Διαταραχές συγκέντρωσης και μνήμης
Διαταραχές της ούρησης (ακράτεια, συχνοουρία)
Μαστοδυνία
Απώλεια μαλλιών

Τα σημεία και συμπτώματα της εμμηνόπαυσης ομοιάζουν με αυτά της περιόδου της κλιμακτηρίου. Στις περισσότερες γυναίκες τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου όπως είναι τα αγγειοκινητικά (εξάψεις, εφίδρωση, ρίγος, αίσθημα παλμών) αποδράμουν μετά από 5-10 χρόνια.

Συγκεκριμένα, λόγω της χρόνιας έλλειψης των οιστρογόνων οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες μπορούν να εμφανίσουν:

To ουρογεννητικό σύνδρομο της εμμηνόπαυσης. Πρόκειται για ένα σύνδρομο που οφείλεται στα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων. Τα συχνότερα σημεία και συμπτώματα της νόσου είναι:
- H ξηρότητα του κόλπου
- Η δυσπαρεύνια
- Ο κνησμός και αίσθημα καύσους του κόλπου
- Η μειωμένη επιθυμία για σεξουαλική επαφή (libido)
- Η μειωμένη ελαστικότητα του κόλπου και του αιδοίου
- Η μείωση του μεγέθους των χειλέων του αιδοίου
- Η μειωμένη τρίχωση του εφηβαίου
- Οι υποτροπιάζουσες κολπίτιδες και ουρολοιμώξεις

Αυξημένα ποσοστά καρδιαγγειακής νόσου συγκριτικά με προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα:
- Αυξημένα επίπεδα λιπιδίων (χοληστερόλη, τριγλυκερίδια)
- Αυξημένα ποσοστά αθηροσκλήρωσης
- Αρτηριακή υπέρταση
- Αυξημένα ποσοστά καρδιαγγειακών συμβαμάτων (οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, οξύ εγκεφαλικό)

Μειωμένη οστική πυκνότητα και αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης οστεοπόρωσης και παθολογικών καταγμάτων

Διάγνωση της εμμηνόπαυσης

H διάγνωση της εμμηνόπαυσης βασίζεται στην ηλικία της γυναίκας, στην ύπαρξη αμηνόρροιας για 12 μήνες και στα συμπτώματα που συνοδεύουν την αμηνόρροια αυτή.

Αν η διάγνωση δεν είναι σίγουρη τότε η ασθενής μπορεί να υποβληθεί σε ορμονολογικό έλεγχο ώστε να επιβεβαιωθεί η εμμηνόπαυση.

Πιο συγκεκριμένα, κατά την εμμηνόπαυση:

τα επίπεδα της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) αυξάνονται. Τιμές της FSH πάνω από 25 mIU/ml είναι ενδεικτικές εμμηνόπαυσης
τα επίπεδα της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) είναι αυξημένα
τα επίπεδα των οιστρογόνων και πιο συγκεκριμένα της οιστραδιόλης είναι πολύ χαμηλά, καθώς η παραγωγή της από τις ωοθήκες σταματά

Τι είναι η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια (ΠΩΑ);

Ως πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια ονομάζεται η διακοπή της εμμήνου ρύσεως λόγω ανεπάρκειας των αποθεμάτων των ωοθυλακίων στις ωοθήκες πριν την ηλικία των 40 ετών. Το ποσοστό εμφάνισης της νόσου είναι 1-2%.

Το 90% των περιπτώσεων ΠΩΑ είναι ιδιοπαθής καθώς δεν θα ανευρεθεί κάποια αιτία. Η εμφάνιση ΠΩΑ έχει συσχετιστεί με διάφορες αιτιολογίες όπως είναι γενετικές μεταλλάξεις, αυτοάνοσα νοσήματα (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, θυρεοειδίτιδα Hashimoto), περιβαλλοντικοί παράγοντες, διάφορες λοιμώξεις. Ένα μικρό ποσοστό των περιπτώσεων ΠΩΑ είναι ιατρογενές, καθώς έχει προηγηθεί χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών, συστηματική χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία της περιοχής των ωοθηκών για την αντιμετώπιση κάποιας κακοήθειας.

Η διάγνωση της ΠΩΑ στηρίζεται στα κριτήρια που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE).

Ηλικία μικρότερη των 40 ετών
Αμηνόρροια ή ολιγομηνόρροια για τουλάχιστον 4 μήνες
Τιμές της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) >25 mIU/ml σε δύο μετρήσεις με διαφορά τουλάχιστον 4 εβδομάδων

Τι είναι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) στην εμμηνόπαυση;

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) στηρίζεται στη χορήγηση των ορμονών που φυσιολογικά παράγονται από τις ωοθήκες, όπως είναι η οιστραδιόλη και η προγεστερόνη. Στόχος της θεραπείας η ανακούφιση των γυναικών από τα σημεία και συμπτώματα που εμφανίζονται κατά τη κλιμακτήριο και την εμμηνόπαυση λόγω της ένδειας των ορμονών, όπως είναι οι εξάψεις, το ουρογεννητικό σύνδρομο, η οστεοπόρωση και η καρδιαγγειακή νόσος.

Χορηγείται για τη θεραπεία των συμπτωμάτων που εμφανίζονται με τη κλιμακτήριο, αλλά και σε γυναίκες που πάσχουν από πρώιμη εμμηνόπαυση τουλάχιστον μέχρι τη φυσιολογική ηλικία εμμηνόπαυσης (περίπου τα 50 έτη).

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης στηρίζεται στη χορήγηση:

οιστραδιόλης
προγεστερόνης
τιμπολόνης
κολπική γέλη οιστρογόνων

Πέρα από τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης ο γυναικολόγος μπορεί να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της οστεοπενίας και της οστεοπόρωσης.

Υπάρχουν άλλες παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κλιμακτηρίου;

Τακτική σωματική άσκηση μέτριας έντασης ή υψηλής έντασης
- περπάτημα
- τρέξιμο
- yoga,
- pilates
- αεροβική άσκηση
Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες
- μείωση κορεσμένων λιπαρών
- φρούτα
- λαχανικά
- όσπρια
Διακοπή καπνίσματος
Μείωση της ποσότητας αλκοόλ
Ικανοποιητικός ύπνος (6 με 8 ώρες)

Σε ποιες εξετάσεις πρέπει να υποβάλλεται μια γυναίκα κατά την εμμηνόπαυση;

Είναι γεγονός πως μεγάλο κομμάτι των γυναικών θεωρεί πως καθώς πλέον έχει “εισέλθει” στην εμμηνόπαυση δεν χρειάζεται να εξετάζεται γυναικολογικά και για το λόγο αυτό αμελεί τον τακτικό γυναικολογικό έλεγχο. Κάτι τέτοιο είναι εντελώς λάθος καθώς οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση γυναικολογικών παθήσεων και κακοηθειών. Όλες σχεδόν οι γυναικολογικές κακοήθειες εμφανίζονται κυρίως σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Επιπρόσθετα, η συχνότητα του καρκίνου μαστού αυξάνεται κατά την περιεμμηνόπαυση και την εμμηνόπαυση.

Οι εξετάσεις που πρέπει να υποβάλλονται οι γυναίκες κατά τη μεταβατική περίοδο της περιεμμηνόπαυσης αλλά και κατά την εμμηνόπαυση είναι:

ετήσια γυναικολογική εξέταση με επισκόπηση του αιδοίου, του περινέου και του κόλπου
διακολπικό γυναικολογικό υπερηχογράφημα ετησίως για την εκτίμηση της μήτρας και των ωοθηκών
ΗPV test ή/και τεστ Παπανικολάου για την πρόληψη του τραχήλου της μήτρας (έγκαιρη διάγνωση προκαρκινικών και καρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου)
ψηφιακή μαστογραφία ετησίως
μέτρηση οστικής πυκνότητας (DEXA)

Συνοψίζοντας…

Η κλιμακτήριος και η εμμηνόπαυση αποτελεί στη πληθώρα των γυναικών το ένα τρίτο της συνολικής τους ζωής. Η εμμηνόπαυση αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος που οφείλεται στη μείωση των επιπέδων των ορμονών του φύλου. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης στοχεύει στην ανακούφιση των γυναικών από τη συμπτωματολογία της κλιμακτηρίου. Ο ετήσιος γυναικολογικός έλεγχος κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής πρέπει να εντατικοποιείται για την έγκαιρη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, την πρόληψη του ουρογεννητικού συνδρόμου και της οστεοπόρωσης και φυσικά την πρόληψη κακοηθειών.

Βιβλιογραφία

The American College of Obstetricians and Gynecologists. The Menopause Years https://www.acog.org/Patients/FAQs/The-Menopause-Years
The North American Menopause Society. Hormone Therapy and Menopause FAQs http://www.menopause.org/for-women/expert-answers-to-frequently-asked-questions-about-menopause/hormone-therapy-menopause-faqs
Management of osteoporosis in postmenopausal women: the 2021 position statement of The North American Menopause Society. Menopause. 2021 Sep 1;28(9):973-997. doi: 10.1097/ GME.0000000000001831.
Ελληνική Μαιευτική και Γυναικολογική Εταιρεία – Εμμηνόπαυση και Οστεοπόρωση – Κατευθυντήρια Οδηγία 61 – Δεκέμβριος 2021