Ο καρκίνος ωοθηκών εμφανίζεται όταν μεταλλαγμένα κύτταρα από τις ωοθήκες και τις σάλπιγγες πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα. Το άρθρο αυτό έχει ως στόχο την έγκυρη ενημέρωση γυναικών που διαγνώστηκαν με καρκίνο των ωοθηκών, ώστε να διαλευκανθούν όλες τους οι απορίες.

Γενικές γνώσεις / Παράγοντες κινδύνου / Συμπτώματα / Διάγνωση / Θεραπεία / Πρόγνωση

Τι είναι οι ωοθήκες;

Οι ωοθήκες έχουν διπλό ρόλο. Παράγουν ορμόνες και φέρουν τα ωάρια (που βρίσκονται μέσα στα ωοθυλάκια). Από τις ωοθήκες απελευθερώνεται κάθε μήνα σε μια γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας συνήθως ένα ωάριο με στόχο τη γονιμοποίησή του. Όταν πλέον τα ωάρια των ωοθηκών “τελειώσουν” τότε η γυναίκα σταματά να εμφανίζει εμμηνορρυσία (περίοδος) με τελικό αποτέλεσμα την εμμηνόπαυση

Τι είναι ο καρκίνος των ωοθηκών και ποια η συχνότητά του;

Ο καρκίνος των ωοθηκών αποτελεί τον πιο θανατηφόρο καρκίνο του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Πρόκειται για μια κακοήθεια που αναπτύσσεται από τα κύτταρα των ωοθηκών ή/και από τα κύτταρα των σαλπίγγων. Γι αυτό το λόγο όλες οι διεθνείς Εταιρείες Γυναικολογικής Ογκολογίας αντιμετωπίζουν τον καρκίνο των ωοθηκών και των σαλπίγγων ως ενιαία οντότητα.

Ο πιο συχνός ιστολογικός τύπος είναι ο υψηλού βαθμού κακοήθειας ορώδης τύπος (High grade serous ovarian cancer) (75%-80% όλων των περιστατικών καρκίνου ωοθηκών).

Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία για τον Καρκίνο (American Cancer Society) υπολογίζεται πως το 2023 θα διαγνωσθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής περισσότερες 19.500 νέες περιπτώσεις καρκίνου των ωοθηκών, ενώ πάνω από 12.000 γυναίκες θα καταλήξουν από τη νόσο. Υπολογίζεται πως περίπου 1 στις 80 γυναίκες των αναπτυγμένων χωρών θα διαγνωσθούν κάποια στιγμή στη ζωή τους με καρκίνο των ωοθηκών.

Ο καρκίνος της ωοθήκης αποτελεί την 5η σε συχνότητα κακοήθεια στις γυναίκες, αλλά ευθύνεται για το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων ανάμεσα σε όλους τους καρκίνους του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Η πλειονότητα των περιπτώσεων αφορά μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, καθώς η μέση ηλικία διάγνωσης της νόσου είναι τα 63 έτη, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει πως δεν εμφανίζεται και σε μικρότερες ηλικίες.

Παράγοντες κινδύνου

Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης της νόσου είναι:

Η ηλικία. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η μέση ηλικία διάγνωσης της νόσου είναι τα 63 έτη.
Το οικογενειακό ιστορικό
Οι μεταλλάξεις BRCA1 και BRCA2. Υπολογίζεται πως περίπου το 40% των γυναικών με μετάλλαξη στο ογκογονίδιο BRCA1 καθώς και περίπου 15% των γυναικών με μετάλλαξη στο BRCA2 θα εμφανίσουν καρκίνο των ωοθηκών στη ηλικία των 70-80.
Η ύπαρξη μετάλλαξης που σχετίζεται με το σύνδρομο Lynch
Η ατοκία
Η πρώιμη εμμηναρχή (έναρξη της εμμήνου ρύσεως πριν την ηλικία των 12)
Η καθυστερημένη εμμηνόπαυση
Ενδομητρίωση

Πληθώρα μελετών έχει αναδείξει συγκεκριμένους παράγοντες με προστατευτική δράση έναντι της ανάπτυξης της συγκεκριμένης κακοήθειας. Πιο συγκεκριμένα:

Η λήψη συνδυασμένων αντισυλληπτικών δισκίων
Η αφαίρεση των σαλπίγγων, στα πλαίσια χειρουργικής στείρωσης
Ο θηλασμός
Ο μικρός αριθμός εμμηνορρυσιακών κύκλων κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας.

Συμπτώματα Καρκίνου Ωοθηκών

O καρκίνος των ωοθηκών ονομάζεται και “σιωπηλός δολοφόνος” (silent killer). Ο λόγος που του έχει δοθεί αυτό το προσωνύμιο είναι η μη ύπαρξη ειδικών συμπτωμάτων. Συνήθως όταν εμφανίζονται συμπτώματα η νόσος είναι προχωρημένη. Τα συμπτώματα που συνήθως αναφέρουν οι ασθενείς είναι:

Κοιλιακό και πυελικό άλγος
Αίσθημα βάρους
Μετεωρισμό (“φουσκωμένη” κοιλιά)
Δυσφαγία ή/και γρήγορο αίσθημα πλήρωσης
Κολπική αιμόρροια ή αλλαγή στα κολπικά υγρά
Διαταραχές κενώσεων (διαρροϊκές κενώσεις, δυσκοιλιότητα)
Συχνουρία
Απώλεια βάρους

Μέχρι να διαγνωστεί η νόσος συνήθως έχουν γίνει μεταστάσεις στους λεμφαδένες, στο παχύ έντερο, στο λεπτό έντερο, στο ήπαρ (συκώτι), στο σπλήνα, στο διάφραγμα, τους πνεύμονες.

Διάγνωση

Διαγνωστική προσπέλαση

Παρόλη τη πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κακοήθειας τις τελευταίες δεκαετίες, δεν έχει ανακαλυφθεί κάποιο τεστ που να οδηγεί στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου των ωοθηκών σε αρχικά στάδια (προσυμπτωματικός έλεγχος – screening).

Η φυσική εξέταση μαζί με συγκεκριμένες βιοχημικές και απεικονιστικές εξετάσεις θα οδηγήσουν στη διάγνωση:

Κολπικό υπερηχογράφημα.
Αξονική τομογραφία άνω, κάτω κοιλίας καθώς και πνευμόνων
Μαγνητική τομογραφία άνω, κάτω κοιλίας
Pet Scan (Positron Emission Tomography Scan)
Καρκινικοί δείκτες, όπως είναι ο CA-125, o CA 19-9, CEA, AFP, HE-4. Πρόκειται για δείκτες με χαμηλό ποσοστό ευαισθησίας ειδικά σε περιπτώσεις αρχόμενου καρκίνου των ωοθηκών.

Χειρουργική επιβεβαίωση και σταδιοποίηση

Παρά τη πληθώρα των διαθέσιμων εξετάσεων, υπάρχουν και περιπτώσεις που θα κριθεί από τον γιατρό σας απαραίτητη η λαπαροσκόπηση.

Ποια είναι τα στάδια της νόσου;

Υπάρχουν 4 στάδια της νόσου ανάλογα με την εξάπλωση της.

Στάδιο Ι: Στο στάδιο αυτό η νόσος περιορίζεται στη μία ωοθήκη ή σάλπιγγα (στάδιο ΙΑ), στις δύο ωοθήκες (στάδιο ΙΒ) ή έχει διηθήσει την επιφάνεια της ωοθήκης ή/και ανευρίσκονται καρκινικά κύτταρα στο περιτοναϊκό υγρό (ασκίτης) (στάδιο IC).
Στάδιο ΙΙ: Η νόσος έχει διασπαρεί εκτών των ωοθηκών αλλά βρίσκεται μόνο εντός της πυέλου. Στο στάδιο IIA η νόσος έχει επεκταθεί στη μήτρα, ενώ στο στάδιο ΙΙΒ η νόσος βρίσκεται και σε άλλους πυελικούς, ενδοπεριτοναϊκούς ιστούς.
Στάδιο ΙΙΙ: Η νόσος έχει επεκταθεί και σε ιστούς εκτός της πυέλου ή ανευρίσκεται μετάσταση σε λεμφαδένες. Το στάδιο αυτό υποκατηγοριοποιείται σε αρκετές ομάδες, ανάλογα με την έκταση της νόσου, καθώς και την ύπαρξη ή όχι μεταστάσεων στους λεμφαδένες.
Στάδιο IV: Αποτελεί το τελευταίο στάδιο της νόσου, όπου η νόσος έχει πλέον δώσει απομακρυσμένες μεταστάσεις είτε στο ήπαρ και το σπλήνα είτε εκτός της περιτοναϊκής κοιλότητας (πχ πνεύμονες ή εξωπεριτοναϊκοί λεμφαδένες).

Θεραπεία Καρκίνου Ωοθηκών

Ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης του καρκίνου των ωοθηκών είναι η πλήρης χειρουργική αφαίρεση της νόσου. Η νόσος ανάλογα με το στάδιο στο οποίο διαγιγνώσκεται μπορεί να αντιμετωπιστεί είτε απευθείας χειρουργικά και μετά εάν κριθεί σκόπιμο να γίνει συμπληρωματική χημειοθεραπεία, είτε μετά από κάποιους κύκλους χημειοθεραπείας να ακολουθήσει ο χειρουργικός καθαρισμός. Και οι δύο τρόποι αντιμετώπισης έχουν παρόμοια αποτελέσματα.

Χειρουργείο: Στόχος του χειρουργείου είναι η αφαίρεση όλης της μακροσκοπικής νόσου (ορατή με γυμνό μάτι). Το χειρουργείο πραγματοποιείται συνήθως ανοιχτά με κλασσική λαπαροτομία. Μπορεί σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ιδιαίτερα σε αρχικά στάδια της νόσου το χειρουργείο να πραγματοποιηθεί και με τη χρήση των ελάχιστα επεμβατικών μεθόδων (λαπαροσκοπική χειρουργική).
Χημειοθεραπεία: Η χημειοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε προεγχειρητικά, είτε ως επικουρική θεραπεία μετά το χειρουργείο. Στόχος της χημειοθεραπείας εάν γίνει προεγχειρητικά είναι η μείωση του όγκου της νόσου (κυτταρομείωση) σε περιπτώσεις όπου διαγιγνώσκεται προχωρημένη νόσος.
Στοχευμένη θεραπεία – θεραπεία συντήρησης: Τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιηθεί αλματώδης πρόοδος στη θεραπεία της συγκεκριμένης κακοήθειας με τη προσθήκη φαρμάκων που οδηγούν σε επιμήκυνση της περιόδου χωρίς υποτροπή καθώς και της συνολικής επιβίωσης.

Ποιες οι χειρουργικές επεμβάσεις που μπορεί να απαιτηθούν;

Ανάλογα την έκταση της νόσου σύμφωνα και με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γυναικολογικής Ογκολογίας το χειρουργείο μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά:

Ολική υστερεκτομή μετά των εξαρτημάτων αμφοτερόπλευρα (μήτρα, τράχηλος της μήτρας, ωοθήκες, σάλπιγγες)
Πυελικός και παραορτικός λεμφαδενικός καθαρισμός
Εκτομή τμήματος του παχέος εντέρου
Επιπλεκτομή
Σπληνεκτομή
Εκτομή εστιών στο ήπαρ
Αφαίρεση του περιτοναίου (έσω επιφάνεια της κοιλιάς)
Αφαίρεση του περιτοναίου του διαφράγματος

Ποιες είναι οι πιο συχνές επιπλοκές από την αντιμετώπιση της νόσου;

Οι επιπλοκές του χειρουργείου είναι:

Αιμορραγία
Λοίμωξη χειρουργικού τραύματος
Εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση / Πνευμονική Εμβολή
Κακώσεις ουροποιητικού συστήματος
Κακώσεις γαστρεντερικού συστήματος
Ειλεός

Πρόγνωση

Η πρόγνωση της νόσου έχει σχέση με το στάδιο διάγνωσης καθώς και με το πόσο επιτυχής ήταν η πλήρης χειρουργική αφαίρεση της νόσου. Το 50% των γυναικών που θα διαγνωσθούν με καρκίνο των ωοθηκών θα καταλήξουν πριν την ολοκλήρωση της 5ετίας από τη διάγνωση. Ανάλογα με το στάδιο της νόσου το ποσοστό αυτό αυξομειώνεται. Πιο συγκεκριμένα:

Στάδιο Ι: Στο στάδιο αυτό η νόσος είναι μόνο τοπική, αφού δεν έχει επεκταθεί σε ιστούς εκτός των ωοθηκών. Μετά από κατάλληλη θεραπεία το ποσοστό 5ετούς επιβίωσης στο στάδιο αυτό ανέρχεται στο 92.4%.
Στάδιο ΙΙ: Στο στάδιο αυτό η νόσος είναι περιοχική, αφού η νόσος ανευρίσκεται μόνο στη πύελο. Στο στάδιο αυτό 5ετή επιβίωση επιτυγχάνεται στο 72.9% των γυναικών.
Στάδια ΙΙΙ και ΙV: Στα στάδια αυτά η νόσος έχει επεκταθεί και στην άνω κοιλία ή και εκτός της περιτοναϊκής κοιλότητας με αποτέλεσμα η επιβίωση να μειώνεται δραματικά. Ενδεικτικά το ποσοστό 5ετούς επιβίωσης και στα δύο στάδια μαζί ανέρχεται στο 31.5% με το ποσοστό αυτό να μειώνεται περαιτέρω όταν αναφερόμαστε στο στάδιο IV μόνο.

Συνοψίζοντας…

Ο καρκίνος των ωοθηκών εμφανίζεται συνήθως σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Υπάρχουν πολλοί προδιαθεσικοί παράγοντες εμφάνισης αυτής της νόσου, ενώ δεν υπάρχει αξιόπιστος τρόπος προληπτικού ελέγχου. Η θεραπεία της νόσου περιλαμβάνει το χειρουργείο και τη χημειοθεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση στα αρχικά στάδια αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την πρόγνωση της νόσου.

Βιβλιογραφία

SEER*Explorer: An interactive website for SEER cancer statistics. Surveillance Research Program, National Cancer Institute. Accessed at https://seer.cancer.gov/explorer/ on February 23, 2023
Kurman RJ, Shih IeM. The Dualistic Model of Ovarian Carcinogenesis: Revisited, Revised, and Expanded. Am J Pathol. 2016;186(4):733-747. doi:10.1016/j.ajpath.2015.11.011
Timmerman D, Planchamp F, Bourne T, et al. ESGO/ISUOG/IOTA/ESGE Consensus Statement on preoperative diagnosis of ovarian tumors. Ultrasound Obstet Gynecol. 2021;58(1):148-168. doi:10.1002/uog.23635
Colombo N, Sessa C, du Bois A, et al. ESMO-ESGO consensus conference recommendations on ovarian cancer: pathology and molecular biology, early and advanced stages, borderline tumours and recurrent disease†. Ann Oncol. 2019;30(5):672-705. doi:10.1093/annonc/mdz062