Προεμμηνορρυσιακό Σύνδρομο (PMS)

Ορισμός και Παθοφυσιολογία του PMS

Το Προεμμηνορρυσιακό Σύνδρομο (PMS) είναι ένα σύνολο σωματικών, ψυχολογικών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων που εμφανίζονται κυκλικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 1–2 εβδομάδων του εμμηνορυσιακού κύκλου (στην ωχρινική φάση) και υποχωρούν λίγο μετά την έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Τα συμπτώματα μπορεί να διαρκούν κατά μέσο όρο περίπου μία εβδομάδα κάθε μήνα. Σχεδόν 4 στις 10 γυναίκες αναφέρουν κάποιας μορφής προεμμηνορρυσιακά συμπτώματα, ενώ περίπου 5–8% των γυναικών έχουν σοβαρά συμπτώματα που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητά τους. Η πιο βαριά μορφή PMS ονομάζεται Προεμμηνορυσιακό Δυσφορικό Σύνδρομο (PMDD) και αφορά ένα μικρότερο ποσοστό.

Παθοφυσιολογία:

Η ακριβής αιτία του PMS δεν είναι πλήρως κατανοητή. Δεν πρόκειται για «απλή ορμονική ανισορροπία», καθώς οι γυναίκες με PMS συνήθως δεν έχουν αφύσικα επίπεδα οιστρογόνων ή προγεστερόνης. Φαίνεται όμως ότι ο οργανισμός ορισμένων γυναικών είναι πιο ευαίσθητος στις φυσιολογικές ορμονικές μεταβολές του κύκλου. Μετά την ωορρηξία, η πτώση των επιπέδων των ορμονών (ιδίως των οιστρογόνων και της προγεστερόνης) πιστεύεται ότι πυροδοτεί συμπτώματα σε ευαίσθητες γυναίκες. Οι ορμονικές αυτές μεταβολές επηρεάζουν χημικές ουσίες του εγκεφάλου (νευροδιαβιβαστές όπως σεροτονίνη και GABA), που ρυθμίζουν τη διάθεση και τη συμπεριφορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ορμονικές αυτές αλλαγές δεν επηρεάζουν όλες τις γυναίκες το ίδιο –
υπάρχει μια ευαίσθητη υπο-ομάδα γυναικών που εμφανίζει τα συμπτώματα, ενώ άλλες όχι.

Συχνότητα και Παράγοντες Κινδύνου

Το PMS μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας, από την εφηβεία μέχρι την εμμηνόπαυση, ανεξαρτήτως οικογενειακής κατάστασης ή κοινωνικού υπόβαθρου. Δεν φαίνεται να υπάρχει σαφής συσχέτιση με την ηλικία ή άλλους δημογραφικούς παράγοντες. Ωστόσο, διάφοροι παράγοντες κινδύνου έχουν προταθεί:

• Ιστορικό PMS στην οικογένεια: Οι γυναίκες των οποίων η μητέρα ή οι αδελφές έχουν έντονο PMS ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπείς, υποδηλώνοντας πιθανώς μια γενετική προδιάθεση.
• Ιστορικό ψυχικών διαταραχών: Προϋπάρχουσα κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές μπορεί να επιδεινώνονται πριν την περίοδο, ή να συνυπάρχουν με PMS. Μάλιστα περίπου οι μισές γυναίκες που αναζητούν βοήθεια για PMS διαγιγνώσκονται τελικά με κάποια υποκείμενη διαταραχή διάθεσης ή άγχους.
• Στρες: Το έντονο άγχος και στρες θεωρούνται σημαντικοί εκλυτικοί παράγοντες. Γυναίκες που βιώνουν χρόνιο στρες μπορεί να εμφανίζουν βαρύτερα συμπτώματα PMS.
• Διατροφή και τρόπος ζωής: Δυνητικά επιβαρυντικοί παράγοντες θεωρούνται η κακή διατροφή (π.χ. υψηλή κατανάλωση ζάχαρης, αλατιού, λιπαρών), η υπερβολική καφεΐνη ή αλκοόλ, καθώς και το κάπνισμα. Έρευνες δείχνουν επίσης ότι η έλλειψη άσκησης μπορεί να συνδέεται με βαρύτερα συμπτώματα, ενώ αντίθετα η τακτική σωματική δραστηριότητα έχει προστατευτική δράση (περισσότερα στην ενότητα θεραπείας).
• Άλλοι πιθανοί παράγοντες: Κάποιες μελέτες ανέφεραν ότι οι ανύπαντρες γυναίκες και όσες έχουν χαμηλότερο κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο μπορεί να αναφέρουν εντονότερο PMS, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι το PMS δεν εμφανίζεται και σε γυναίκες εκτός αυτών των ομάδων. Επίσης, η ταχεία πρόσληψη βάρους ή σημαντικά στρεσογόνα γεγονότα σε ένα έτος έχουν συσχετιστεί με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης PMS.

! Η εμφάνιση σοβαρού PMS θεωρείται ότι ενδέχεται να αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα και για επιλόχεια κατάθλιψη στο μέλλον. Μελέτες έχουν δείξει ότι γυναίκες με ιστορικό έντονου PMS είναι πιο ευαίσθητες σε καταθλιπτικά συμπτώματα μετά τον τοκετό, λόγω παρόμοιων μηχανισμών ορμονικών μεταβολών. Αυτό υπογραμμίζει τη σημασία της έγκαιρης αναγνώρισης και αντιμετώπισης του PMS, όχι μόνο για τη βελτίωσητης ποιότητας ζωής αλλά και για την πρόληψη μελλοντικών επιπλοκών.

Συμπτώματα: Ψυχολογικά, Σωματικά και Συμπεριφορικά

Τα συμπτώματα του PMS μπορεί να διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα ως προς τον τύπο και τη βαρύτητα, όμως τυπικά ακολουθούν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο κάθε μήνα. Εμφανίζονται μετά την ωορρηξία (στο δεύτερο μισό του κύκλου) και βελτιώνονται αισθητά ή εξαφανίζονται με την έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Παρακάτω παρατίθενται τα πιο κοινά συμπτώματα, χωρισμένα σε κατηγορίες:

• Ψυχολογικά/Συναισθηματικά συμπτώματα:
  • Ευερεθιστότητα και νευρικότητα: Η γυναίκα μπορεί να θυμώνει ή να εκνευρίζεται πιο εύκολα από ό,τι συνήθως.
  • Καταθλιπτική διάθεση: Αίσθημα λύπης, μελαγχολίας ή ακόμα και απελπισίας πριν την περίοδο.
  • Άγχος και ένταση: Έντονη ανησυχία, stress ή κρίσεις πανικού τις ημέρες πριν την περίοδο.
  • Απότομες μεταβολές της διάθεσης (“κυκλοθυμία”): Εναλλαγές μεταξύ θλίψης, θυμού και ευφορίας.
  • Μειωμένη αυτοπεποίθηση ή/και αισθήματα αναξιότητας.
• Σωματικά συμπτώματα:
  • Φούσκωμα και κατακράτηση υγρών: Αίσθημα πρηξίματος στην κοιλιά, αύξηση βάρους λίγων κιλών προσωρινά, πρήξιμο στα δάχτυλα ή τους αστραγάλους.
  • Ευαισθησία ή πόνος στο στήθος (μασταλγία): Οι μαστοί μπορεί να είναι διογκωμένοι και επώδυνοι στην αφή.
  • Κεφαλαλγίες: Πονοκέφαλος ή ημικρανία πριν την περίοδο. Υπάρχει και η“καταμήνια ημικρανία” που πυροδοτείται από τις ορμονικές αλλαγές.
  • Κόπωση και χαμηλά ενεργειακά επίπεδα: Έντονη κούραση, έλλειψη ενέργειας, που δυσκολεύει τις καθημερινές δραστηριότητες.
  • Διαταραχές ύπνου: Αϋπνία ή, αντίθετα, υπνηλία.
  • Πόνοι στο σώμα: Μυϊκοί πόνοι ή πόνοι στις αρθρώσεις, πόνος χαμηλά στην κοιλιά (κράμπες).
  • Γαστρεντερικά ενοχλήματα: π.χ. φουσκώματα, αλλαγές στις κενώσεις (δυσκοιλιότητα ή διάρροια κοντά στην περίοδο), ναυτία.
• Συμπεριφορικά συμπτώματα:
  • Αλλαγές στην όρεξη: Αυξημένη όρεξη και λιγούρες (ιδίως για γλυκά ή υδατάνθρακες) ή αντίθετα μειωμένη όρεξη.
  • Διαταραχές συγκέντρωσης: Δυσκολία στη συγκέντρωση και την απόδοση στην εργασία ή το σχολείο, μειωμένη παραγωγικότητα.
  • Κοινωνική απόσυρση: Μερικές γυναίκες αναφέρουν ότι πριν την περίοδο προτιμούν να μένουν μόνες ή χάνουν το ενδιαφέρον τους για δραστηριότητες που τους αρέσουν συνήθως.
  • Αδεξιότητα.
  • Μειωμένη λίμπιντο: Κάποιες γυναίκες βιώνουν πτώση της σεξουαλικής επιθυμίας στο προεμμηνορροϊκό διάστημα, αν και αυτό ποικίλλει.

Τα παραπάνω συμπτώματα συνήθως ακολουθούν ένα μοτίβο για κάθε γυναίκα – δηλαδή, η ίδια γυναίκα παρατηρεί παρόμοια συμπτωματολογία σε κάθε κύκλο (αν και η ένταση μπορεί να διαφέρει από μήνα σε μήνα). Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι σχεδόν όλες οι γυναίκες βιώνουν κάποια ήπια προεμμηνορρυσιακά συμπτώματα, όμως μιλάμε για PMS όταν αυτά επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινή της ζωή – π.χ. μειώνουν την ικανότητα της γυναίκας να εργαστεί, να κοινωνικοποιηθεί ή να νιώθει καλά με τον εαυτό της.

Διαφορική Διάγνωση: Τι μπορεί να μοιάζει με PMS;

Επειδή το PMS έχει ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, είναι σημαντικό ο γιατρός να αποκλείσει άλλες παθήσεις που μπορεί να έχουν παρόμοια εικόνα ή να συνυπάρχουν με το PMS. Ορισμένες καταστάσεις που μιμούνται ή επιδεινώνονται προεμμηνορρυσιακά περιλαμβάνουν:

• Κατάθλιψη ή Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή: Αυτές είναι οι πιο κοινές διαταραχές που μπορεί να συνυπάρχουν με PMS. Διαχωρισμός: Στην κατάθλιψη ή το χρόνιο άγχος, τα συμπτώματα υπάρχουν καθ’ όλη τη διάρκεια του μήνα και δεν περιορίζονται μόνο στις ημέρες πριν την περίοδο – αν και μπορεί να επιδεινώνονται προεμμηνορρυσιακά. Αντίθετα, στο καθαρό PMS η γυναίκα νιώθει καλά μετά την περίοδο και κατά το πρώτο μισό του κύκλου.
• Δυσθυμία ή Διπολική Διαταραχή: Χρόνιες διαταραχές διάθεσης που μπορεί να περιλαμβάνουν διακυμάνσεις. Ειδικά η διπολική διαταραχή (με εναλλαγές κατάθλιψης-υπομανίας) χρειάζεται να διαφοροδιαγνωστεί, καθώς μπορεί εσφαλμένα να θεωρηθεί PMS αν δεν ληφθεί πλήρες ιστορικό.
• Δυσμηνόρροια: Πόνοι περιόδου. Στη δυσμηνόρροια οι έντονοι κράμπες στην κοιλιά συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως, όχι πριν. Βέβαια, μια γυναίκα μπορεί να έχει και PMS (πριν) και δυσμηνόρροια (κατά την περίοδο) ταυτόχρονα.
• Ενδομητρίωση: Η ενδομητρίωση συχνά προκαλεί επώδυνες περιόδους, πυελικό άλγος και ενίοτε επηρεάζει τη διάθεση λόγω του χρόνιου πόνου. Ωστόσο, τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης δεν περιορίζονται μόνο στην προεμμηνορρυσιακή φάση.
• Μηνιαία ημικρανία: Ορισμένες γυναίκες παθαίνουν ημικρανίες αποκλειστικά στην δεύτερη φάση του κύκλου λόγω ορμονικών αλλαγών (καταμήνιες ημικρανίες). Αυτό μπορεί να συνυπάρχει με PMS, αλλά η ημικρανία αυτή καθ’εαυτή θεωρείται ξεχωριστή πάθηση που πυροδοτείται από την έμμηνο ρύση.
• Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης ή αναιμία: Αν μια γυναίκα νιώθει μόνιμα εξαντλημένη, πρέπει να εξεταστεί και το ενδεχόμενο χρόνιας κόπωσης ή αναιμίας (π.χ. σιδηροπενικής από βαριές περιόδους). Στην περίπτωση της αναιμίας λόγω έλλειψης σιδήρου, τα συμπτώματα κόπωσης και αδυναμίας είναι συνεχή και δεν παρουσιάζουν κυκλικότητα ανά μήνα.
• Παθήσεις του θυρεοειδούς: Ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί να προκαλέσει νευρικότητα, ταχυκαρδία και απώλεια βάρους, ενώ ο υποθυρεοειδισμός προκαλεί κόπωση, κατάθλιψη, αύξηση βάρους – συμπτώματα που θα μπορούσαν να μιμηθούν PMS. Ένα απλό αιματολογικό τεστ θυρεοειδικών ορμονών μπορεί να αποκλείσει ή να επιβεβαιώσει τέτοιες διαταραχές.
• Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (IBS): Προκαλεί φούσκωμα, πόνο στην κοιλιά, μεταβολές στις κενώσεις, συμπτώματα που μπορεί να χειροτερεύουν με το στρες ή και ορμονικά. Αν και το IBS δεν σχετίζεται άμεσα με τον κύκλο, οι γυναίκες με IBS συχνά αναφέρουν έξαρση των εντερικών συμπτωμάτων τους πριν ή κατά την περίοδο.
• Επιληψία του κροταφικού λοβού (catamenial epilepsy): Σπάνια νευρολογική κατάσταση όπου επιληπτικές κρίσεις ή περίοδοι αλλοιωμένης συμπεριφοράς μπορεί να συμβαίνουν κυκλικά. Αυτές οι περιπτώσεις ξεχωρίζουν επειδή συνήθως δεν περιορίζονται μόνο στις προεμμηνορρυσιακές ημέρες.

Διάγνωση του PMS και Ρόλος του «Ημερολογίου Συμπτωμάτων»

Η διάγνωση του PMS βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στην προσεκτική καταγραφή των συμπτωμάτων και της χρονικής τους σχέσης με την περίοδο. Δεν υπάρχει κάποια ειδική εργαστηριακή εξέταση ή βιολογικός δείκτης που να «δείχνει» το PMS. Τα βασικά διαγνωστικά κριτήρια είναι τα εξής:

• Χρονικότητα: Τα συμπτώματα πρέπει να εμφανίζονται κατά την προεμμηνορρυσιακή (ωχρινική) φάση του κύκλου και να υποχωρούν μέσα σε λίγες ημέρες από την έναρξη της περιόδου.
• Τύπος συμπτωμάτων: Πρέπει να υπάρχουν τόσο συναισθηματικά όσο και σωματικά συμπτώματα. Συνήθως απαιτείται τουλάχιστον ένα ψυχολογικό και ένα σωματικό σύμπτωμα να συνυπάρχουν.
• Βαρύτητα: Τα συμπτώματα πρέπει να προκαλούν δυσλειτουργία – δηλαδή να επηρεάζουν την ικανότητα της γυναίκας να εργάζεται, να σπουδάζει, να κάνει τις καθημερινές της δραστηριότητες ή να έχει φυσιολογικές σχέσεις.
• Διαφορική διάγνωση: Δεν πρέπει να υπάρχει άλλη καταλληλότερη εξήγηση για τα συμπτώματα.

Ο καλύτερος τρόπος για να επιβεβαιωθούν τα παραπάνω είναι η χρήση ενός “ημερολογίου συμπτωμάτων”. Η γυναίκα καλείται να καταγράφει καθημερινά τα συμπτώματά της και τη βαρύτητά τους, μαζί με την έναρξη και λήξη της εμμήνου ρύσης, για τουλάχιστον 2 συνεχόμενους κύκλους. Αυτό μπορεί να γίνει είτε σε ένα έντυπο ημερολόγιο είτε με τη βοήθεια κάποιας εφαρμογής/φόρμας (υπάρχουν και ειδικά ερωτηματολόγια όπως το Daily Record of Severity of Problems – DRSP). Με αυτόν τον τρόπο:

• Επιβεβαιώνεται η κυκλικότητα.
• Αξιολόγηση βαρύτητας: Το ημερολόγιο βοηθά να ποσοτικοποιηθεί η βαρύτητα των συμπτωμάτων (π.χ. με βαθμολογία 1–5 κάθε μέρα). Έτσι, ο γιατρός μπορεί να διακρίνει αν πρόκειται για ήπιο, μέτριο ή σοβαρό PMS και να προσαρμόσει ανάλογα τη θεραπεία.
• Διαφορική διάγνωση: Αν παρά την καταγραφή το τοπίο δεν είναι ξεκάθαρο, υπάρχουν και πιο εξειδικευμένες διαγνωστικές δοκιμασίες. Ένας τρόπος είναι η χορήγηση ενός αγωνιστή GnRH (φαρμάκου που προσωρινά καταστέλλει τις ωοθήκες) για ~3 μήνες ως δοκιμή: αν με αυτόν τον τρόπο (δηλ. διακόπτοντας τις ορμονικές διακυμάνσεις) εξαφανιστούν πλήρως τα συμπτώματα, τότε αυτό επιβεβαιώνει ότι τα συμπτώματα ήταν ορμονοεξαρτώμενα και άρα επρόκειτο για PMS/PMDD. Αυτή η δοκιμή χρησιμοποιείται σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις, συνήθως πριν προταθούν επεμβατικές λύσεις (π.χ. χειρουργική αντιμετώπιση).

Στάθμιση βαρύτητας συμπτωμάτων: Με βάση τη συχνότητα και την ένταση των
συμπτωμάτων στο ημερολόγιο, το PMS κατατάσσεται συνήθως σε:

• Ήπιο: Υπάρχουν μεν συμπτώματα, αλλά η γυναίκα διατηρεί εν γένει την λειτουργικότητά της. Μπορεί να νιώθει ενόχληση αλλά δεν την εμποδίζει σημαντικά.
• Μέτριο: Τα συμπτώματα επηρεάζουν σε κάποιο βαθμό την καθημερινότητα – π.χ. χρειάζεται κάποιες μέρες άδεια ή δεν μπορεί να συμμετέχει πλήρως σε δραστηριότητες, όμως με μερικές προσαρμογές τα βγάζει πέρα.
• Σοβαρό: Τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα έντονα, προκαλούν σημαντική δυσλειτουργία (π.χ. αδυναμία εργασίας, σοβαρές συγκρούσεις στις σχέσεις) και ψυχική οδύνη. Το σοβαρό PMS πολλές φορές πληροί τα κριτήρια του PMDD (βλ. παρακάτω), δηλαδή της κλινικής κατάθλιψης/αγχώδους διαταραχής που πυροδοτείται κυκλικά. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται εξειδικευμένη αντιμετώπιση.

Είναι σημαντικό να συνεχίζεται το ημερολόγιο ακόμη και μετά την έναρξη μιας θεραπείας:
Με την παρακολούθηση των συμπτωμάτων μήνα-μήνα, η γυναίκα και ο γιατρός της μπορούν να διαπιστώσουν αν η θεραπεία βοηθά (π.χ. αν μήνα με τον μήνα οι βαθμολογίες των συμπτωμάτων πέφτουν) και να αποφασίσουν αν χρειάζεται αλλαγή προσέγγισης.

Αντιμετώπιση – Θεραπευτικές Επιλογές για το PMS

Δεν υπάρχει μία μοναδική θεραπεία που να δρα αποτελεσματικά σε όλες τις γυναίκες με PMS. Σύμφωνα με τις νεότερες κατευθυντήριες οδηγίες (π.χ. ACOG 2023 και RCOG 2017), η προσέγγιση είναι πολυπαραγοντική – συνδυάζει αλλαγές στον τρόπο ζωής, ψυχολογική υποστήριξη, φαρμακευτικές παρεμβάσεις και συμπληρωματικές θεραπείες, ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε γυναίκας. Παρακάτω παρουσιάζονται οι κύριες κατηγορίες θεραπευτικών επιλογών:

Συντηρητικά Μέτρα (Τροποποίηση τρόπου ζωής και Διατροφής)

Πολλές γυναίκες με ήπια προς μέτρια συμπτώματα μπορούν να δουν μεγάλη βελτίωση με απλές αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Αυτές περιλαμβάνουν:

• Διατροφή: Ακόμη και μικρές αλλαγές στη δίαιτα μπορεί να βοηθήσουν:
  • Προτιμήστε μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες (π.χ. προϊόντα ολικής άλεσης, καστανό ρύζι, όσπρια).
  • Μειώστε το αλάτι, τη ζάχαρη και τα κορεσμένα λιπαρά ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό του κύκλου.
  • Αποφύγετε την υπερβολική καφεΐνη και το αλκοόλ την προεμμηνορρυσιακή περίοδο.
  • Μικρά και συχνά γεύματα: Προσπαθήστε να τρώτε 5–6 μικρά γεύματα μέσα στην ημέρα αντί για 2–3 μεγάλα. Αυτό βοηθά στη διατήρηση σταθερού επιπέδου σακχάρου στο αίμα και μπορεί να μετριάσει τα συμπτώματα πείνας, κούρασης και εναλλαγών διάθεσης.
  • Τρόφιμα πλούσια σε ασβέστιο: Μελέτες δείχνουν ότι το ασβέστιο μπορεί να μειώσει τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχολογικά συμπτώματα. Προσθέστε στη διατροφή σας γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών (γιαούρτι, τυρί) και πράσινα φυλλώδη λαχανικά (π.χ. μπρόκολο, σπανάκι).
• Άσκηση: Η τακτική αεροβική άσκηση (όπως ζωηρό περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία ή κολύμβηση για ~30 λεπτά, τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα) έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα συμπτώματα του PMS, ειδικά την κόπωση και την κακή διάθεση. Η άσκηση βελτιώνει την κυκλοφορία, απελευθερώνει ενδορφίνες (φυσικές «αντικαταθλιπτικές» ορμόνες) και βοηθά στη μείωση του στρες. Σημαντικό είναι να γίνεται συνεχώς και όχι μόνο τις ημέρες των συμπτωμάτων – έτσι επιφέρει γενική βελτίωση της υγείας και αντοχή στα συμπτώματα.
• Επαρκής ύπνος: Η έλλειψη ύπνου μπορεί να επιδεινώσει την ευερεθιστότητα και την κόπωση. Διατηρήστε σταθερό πρόγραμμα ύπνου – προσπαθήστε να πηγαίνετε για ύπνο και να ξυπνάτε τις ίδιες ώρες κάθε μέρα (ακόμη και τα Σαββατοκύριακα). Στοχεύστε σε 7–8 ώρες ποιοτικού ύπνου. Αν αντιμετωπίζετε αϋπνία πριν την περίοδο, τεχνικές χαλάρωσης πριν τον ύπνο μπορούν να βοηθήσουν (π.χ. ένα ζεστό μπάνιο, αποφυγή οθονών).
• Διαχείριση Στρες: Το άγχος είναι γνωστό ότι εντείνει τα συμπτώματα PMS, οπότε η μείωσή του είναι κρίσιμη. Τεχνικές χαλάρωσης όπως οι ασκήσεις αναπνοών, ο διαλογισμός, η γιόγκα και οι ασκήσεις ενσυνειδητότητας (mindfulness) μπορούν να μειώσουν την ψυχική ένταση και να ανακουφίσουν τα συμπτώματα. Ακόμα και ένα μασάζ μπορεί να βοηθήσει.
• Υποστήριξη από το περιβάλλον: Ενημερώστε τους κοντινούς σας (οικογένεια, σύντροφο, φίλους) για το PMS – η κατανόηση και η συναισθηματική υποστήριξη από τους άλλους μπορεί να μειώσει το άγχος και να αποφορτίσει τις εντάσεις στις σχέσεις.

Με αυτά τα συντηρητικά μέτρα, πολλές γυναίκες βλέπουν αξιοσημείωτη βελτίωση και μπορεί να μη χρειαστούν περαιτέρω θεραπεία. Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που χρειαστούν φάρμακα, οι υγιεινές συνήθειες λειτουργούν συμπληρωματικά ενισχύοντας τη συνολική αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Διατροφικά Συμπληρώματα και Βιταμίνες

Διάφορα συμπληρώματα έχουν μελετηθεί ως προς την επίδρασή τους στο PMS. Αν και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα απόλυτα συνεπή, ορισμένα έχουν δείξει ωφέλεια και συχνά συνιστώνται σε συνδυασμό με τα συντηρητικά μέτρα:

• Ασβέστιο: Είναι ένα από τα καλύτερα μελετημένα συμπληρώματα. Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η ημερήσια λήψη 1.000–1.200 mg ασβεστίου μειώνει σημαντικά τόσο τα σωματικά όσο και τα ψυχολογικά συμπτώματα του PMS συγκριτικά με το εικονικό φάρμακο. Το ασβέστιο μπορεί να λαμβάνεται μέσω συμπληρωμάτων ή/και μέσω τροφών. Είναι ασφαλές στη συνιστώμενη δόση και ωφελεί επιπλέον και την οστική υγεία.
• Μαγνήσιο: Μπορεί να βοηθήσει ειδικά στη μείωση του φουσκώματος, της κατακράτησης υγρών και της ευαισθησίας των μαστών, καθώς και σε ορισμένα συμπτώματα διάθεσης. Κάποιες γυναίκες βρίσκουν ανακούφιση λαμβάνοντας ~200–400 mg μαγνησίου την ημέρα κατά τη διάρκεια του κύκλου.
• Βιταμίνη B6 (πυριδοξίνη): Υπάρχουν ενδείξεις ότι δόση ~50–100 mg ημερησίως βιταμίνης Β6 μπορεί να βελτιώσει συμπτώματα διάθεσης και ενέργειας. Μια παλαιότερη μελέτη έδειξε θετικό αποτέλεσμα στην μείωση του συναισθηματικού στρες. Ωστόσο, η χρήση της πρέπει να είναι προσεκτική – δόσεις άνω των 100 mg για μεγάλα διαστήματα δεν συνιστώνται χωρίς ιατρική παρακολούθηση, γιατί μπορεί να προκαλέσουν νευρολογικές ανεπιθύμητες ενέργειες.
• Βιταμίνη D: Η βιταμίνη D εμπλέκεται στην ρύθμιση πολλών ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Κάποιες πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι υψηλές δόσεις βιταμίνης D (π.χ. 50.000 IU εβδομαδιαίως για 8–9 εβδομάδες) μπορεί να μειώσουν συμπτώματα σε έφηβες με PMS, συμπεριλαμβανομένου του πόνου περιόδου. Ωστόσο, η συνολική βιβλιογραφία δεν είναι ακόμη αρκετά ισχυρή ώστε να συστήνεται γενικώς η D για PMS.
• Βιταμίνη E: Μια μελέτη ανέφερε ότι η βιταμίνη Ε (400 IU ημερησίως) ίσως βοηθήσει στη μείωση ορισμένων συμπτωμάτων όπως το ευαίσθητο στήθος και η κακή διάθεση. Προσοχή όμως σε πολύ υψηλές δόσεις για μεγάλο διάστημα, καθώς μπορεί να έχουν παρενέργειες.
• Άλλα συμπληρώματα: Έχουν κατά καιρούς δοκιμαστεί επίσης το ιχθυέλαιο (Ω-3 λιπαρά), το οποίο μπορεί να βοηθήσει στη σταθεροποίηση της διάθεσης, και ο ψευδάργυρος (Zn) – ενδιαφέρον είναι ότι γυναίκες με PMS βρέθηκαν μερικές φορές να έχουν χαμηλότερα επίπεδα ψευδαργύρου και ότι η συμπλήρωσή του για 2–3 μήνες ίσως μειώνει το οξειδωτικό στρες και βελτιώνει συμπτώματα. Αυτά τα ευρήματα όμως δεν είναι ακόμα πλήρως επιβεβαιωμένα.

Προσοχή: Πριν πάρετε οποιοδήποτε συμπλήρωμα, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας. «Φυσικό» δεν σημαίνει πάντα ασφαλές. Συζητήστε με επαγγελματία υγείας για τις κατάλληλες δόσεις και την πιθανή αλληλεπίδραση με φάρμακα που τυχόν λαμβάνετε.

Ψυχολογικές Προσεγγίσεις

Η ψυχολογική υποστήριξη αποτελεί βασικό πυλώνα αντιμετώπισης, ιδιαίτερα όταν τα ψυχικά συμπτώματα (όπως η ευερεθιστότητα, το άγχος, η κυκλοθυμία) είναι έντονα. Ακόμα και στις πιο βαριές περιπτώσεις PMDD, οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Οι κύριες παρεμβάσεις είναι:

• Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy – CBT): Πρόκειται για μορφή ψυχοθεραπείας που έχει μελετηθεί αρκετά στο PMS/PMDD. Το CBT βοηθά τη γυναίκα να αναγνωρίσει αρνητικά πρότυπα σκέψης και να αναπτύξει πρακτικές δεξιότητες αντιμετώπισης των συμπτωμάτων. Έρευνες δείχνουν ότι το CBT μπορεί να μειώσει σημαντικά την κατάθλιψη, το άγχος και το αίσθημα στρες στις γυναίκες με PMS, καθώς και να βελτιώσει τη συνολική τους λειτουργικότητα και σχέσεις. Συνήθως το CBT για PMS είναι δομημένο σε λίγες συνεδρίες (π.χ. 4–8 συνεδρίες σε διάστημα μερικών μηνών) και επικεντρώνεται σε θέματα όπως: διαχείριση στρες, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, εκπαίδευση για υγιεινή ζωή, και αλλαγή αρνητικών σκέψεων. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά: έχει φανεί βελτίωση του σκορ ποιότητας ζωής και μείωση των συμπτωμάτων σε διάστημα μηνών, με διατήρηση του οφέλους και μετά το πέρας της θεραπείας.
• Συμβουλευτική/Υποστηρικτική Ψυχοθεραπεία: Ακόμη και εκτός του δομημένου CBT, το να μιλήσει κανείς με έναν ψυχολόγο ή σύμβουλο μπορεί να βοηθήσει. Η έκφραση των συναισθημάτων σε ένα ασφαλές πλαίσιο, η κατανόηση ότι τα συναισθήματα αυτά είναι σεβαστά και αληθινά, και η εκμάθηση στρατηγικών χαλάρωσης ή επίλυσης διαπροσωπικών προβλημάτων, όλα συμβάλλουν στο να μειωθεί η ένταση των PMS συμπτωμάτων.
• Τεχνικές Mindfulness και Διαλογισμός: Αυτές στοχεύουν στο να αυξήσουν την επίγνωση της γυναίκας για το σώμα και τις σκέψεις της, χωρίς κριτική. Μελέτες σε άλλες καταστάσεις (όπως χρόνιο άγχος) δείχνουν ότι το mindfulness και ο διαλογισμός μπορούν να μειώσουν αντιδράσεις στρες και να βελτιώσουν την συναισθηματική σταθερότητα – κάτι που δυνητικά βοηθάει και στο PMS.
• Ομάδες Υποστήριξης: Η συμμετοχή σε μια ομάδα με άλλες γυναίκες που έχουν PMS/PMDD (είτε ζωντανά είτε online, π.χ. forums) μπορεί να δώσει μια αίσθηση κοινότητας και κατανόησης.

Το Βασιλικό Κολέγιο Μαιευτήρων & Γυναικολόγων (RCOG) αναφέρει ότι το CBT πρέπει να προσφέρεται ως θεραπευτική επιλογή σε γυναίκες με PMS, δεδομένου ότι υπάρχουν σαφή στοιχεία αποτελεσματικότητάς του στη μείωση των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ικανότητας των γυναικών να ανταπεξέρχονται στην καθημερινότητά τους.

Φαρμακευτικές Λύσεις

Εάν τα συμπτώματα είναι μέτρια προς σοβαρά ή οι συντηρητικές παρεμβάσεις δεν επαρκούν, υπάρχουν διάφορες φαρμακευτικές επιλογές που αποδεδειγμένα βοηθούν στο PMS/PMDD. Η φαρμακευτική αγωγή πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με το κυρίαρχο σύμπτωμα (π.χ. κατάθλιψη/άγχος έναντι σωματικών συμπτωμάτων) και τις ανάγκες της γυναίκας (π.χ.επιθυμία για σύλληψη ή όχι). Οι κύριες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούμε είναι:

• Αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς (SSRIs και SNRIs):
  • Τα Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) αποτελούν την πρώτη γραμμή θεραπείας για το σοβαρό PMS και ιδιαίτερα για το PMDD. Τα φάρμακα αυτά αυξάνουν τη διαθεσιμότητα σεροτονίνης στον εγκέφαλο, βελτιώνοντας έτσι τα συμπτώματα καταθλιπτικής διάθεσης, άγχους, ευερεθιστότητας, αλλά έχει βρεθεί ότι βοηθούν και σε σωματικά συμπτώματα (όπως κόπωση, πόνος). Μάλιστα, παρατηρείται συχνά ταχεία βελτίωση μέσα σε λίγες ημέρες από την έναρξη της θεραπείας, γεγονός που υποδηλώνει ότι δρουν μέσω μηχανισμών άμεσων στον εγκέφαλο.
  • Δοσολογία: Ένα πλεονέκτημα στη χρήση των SSRIs στο PMS είναι ότι δεν είναι πάντα απαραίτητη η καθημερινή λήψη όλο τον μήνα. Πολλές γυναίκες επαρκώς αντιμετωπίζονται με “διαλείπουσα” χορήγηση – δηλαδή λαμβάνουν το φάρμακο μόνο κατά τη διάρκεια των 2 εβδομάδων πριν την περίοδο και το διακόπτουν μετά την έναρξη της εμμήνου ρύσης. Αυτό περιορίζει και τις ανεπιθύμητες ενέργειες. Άλλες προτιμούν (ή χρειάζονται) συνεχή καθημερινή λήψη αν τα συμπτώματα είναι σοβαρά καθ’ όλη την ωχρινική φάση. Έρευνες δείχνουν ότι και οι δύο τρόποι (συνεχής vs. μόνο στη luteal φάση) είναι αποτελεσματικοί – ποιος θα επιλεγεί εξαρτάται από την ανοχή και την προτίμηση της γυναίκας.
  • Ανεπιθύμητες ενέργειες: Τα SSRIs είναι σχετικά ασφαλή. Οι πιο συχνές παρενέργειες είναι ήπιες, όπως ναυτία, κόπωση, αϋπνία ή υπνηλία και μείωση της libido. Συχνά υποχωρούν μετά τις πρώτες 1–2 εβδομάδες θεραπείας. Σημαντικό: αν χρειαστεί διακοπή, γίνεται σταδιακά (tapering) και πάντα σε συνεννόηση με τον γιατρό, για να μην εμφανιστούν συμπτώματα απότομης διακοπής (ζάλη, κεφαλαλγία, ανησυχία).
• Αντικαταθλιπτικά – αγχολυτικά εκτός SSRIs:
  Εκτός από τους SSRIs/SNRIs, σε ειδικές περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούνκαι άλλα ψυχοτρόπα:
  • Η βουσπιρόνη έχει μελετηθεί σε PMS και φαίνεται να βοηθάει σε συμπτώματα όπως η ευερεθιστότητα και το άγχος χωρίς να προκαλεί καταστολή ή εξάρτηση. Η βουσπιρόνη μπορεί να εξεταστεί όταν τα SSRIs δεν είναι ανεκτά ή όταν το κύριο πρόβλημα είναι το άγχος.
  • Βενζοδιαζεπίνες (αγχολυτικά): Φάρμακα όπως η αλπραζολάμη έχουν παλαιότερα χρησιμοποιηθεί σε σοβαρό προεμμηνορρυσιακό άγχος ή κρίσεις πανικού. Ωστόσο, δεν αποτελούν θεραπεία πρώτης γραμμής. Αν όλα τα άλλα αποτύχουν ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει μια βενζοδιαζεπίνη για χρήση μόνο τις πολύ δύσκολες ημέρες (π.χ. για 2–3 μέρες πριν την περίοδο).
• Ορμονικές θεραπείες (καταστολή ωορρηξίας):
  Δεδομένου ότι τα συμπτώματα του PMS συνδέονται άμεσα με την ωορρηξία και την απότομη ορμονική εναλλαγή, πολλές θεραπείες στοχεύουν στο να εμποδίσουν την ωορρηξία και να εξομαλύνουν τις ορμονικές διακυμάνσεις:
  • Συνδυασμένα από του στόματος αντισυλληπτικά (Χάπι): Το αντισυλληπτικό χάπι (οιστρογόνο + προγεσταγόνο) καταστέλλει την ωορρηξία και σταθεροποιεί τα επίπεδα των ορμονών σε ένα “τεχνητό” επίπεδο. Πολλές γυναίκες βρίσκουν ανακούφιση των PMS συμπτωμάτων με το χάπι, ειδικά με νεότερους τύπους που περιέχουν το προγεσταγόνο δροσπιρενόνη. Τα σκευάσματα με δροσπιρενόνη (π.χ. drospirenone 3 mg/ethinylestradiol
    20 μg) έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά και θεωρούνται θεραπεία πρώτης γραμμής στις κατευθυντήριες οδηγίες, ιδίως όταν κυριαρχούν σωματικά συμπτώματα ή χρειάζεται αντισύλληψη. Συχνά συστήνεται η συνεχής λήψη τους (δηλαδή χωρίς το διάλειμμα των 7 ημερών placebo), ώστε να μην υπάρχει καθόλου πτώση ορμονών στον κύκλο – αυτό
    έχει δείξει καλύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων.
  • Μονοθεραπεία με οιστρογόνα (διορθικά ή διαδερμικά): Μια εναλλακτική είναι η χορήγηση οιστρογόνων σε μορφή αυτοκόλλητου patch ή γέλης συνεχώς, σε συνδυασμό με ξεχωριστή λήψη προγεστερόνης 10–12 μέρες το μήνα (για προστασία του ενδομητρίου). Τα συνεχή οιστρογόνα ουσιαστικά κρατούν τα επίπεδα ορμονών σταθερά και καταστέλλουν την ωορρηξία. Αυτή η μέθοδος έχει φανεί ότι βελτιώνει τόσο τα φυσικά όσο και τα ψυχικά συμπτώματα σε αρκετές γυναίκες. Ωστόσο, επειδή εισάγεται εξωτερική ορμόνη, μπορεί να υπάρχουν ανεπιθύμητες όπως ευαισθησία μαστών, κεφαλαλγίες ή αντιδράσεις από το έμπλαστρο. Απαραίτητα, εάν η γυναίκα έχει ακόμη μήτρα, πρέπει να λαμβάνει και προγεστερόνη (π.χ. χάπι προγεστερόνης ή σπιράλ Mirena) για να μην πάθει υπερπλασία ενδομητρίου.
  • Danazol: Είναι ένα συνθετικό παράγωγο ανδρογόνων, που σε χαμηλές δόσεις μπορεί να μειώσει συμπτώματα όπως η μασταλγία (πόνος στήθους). Λειτουργεί καταστέλλοντας την ωοθηκική λειτουργία. Ωστόσο, έχει σημαντικές πιθανές ανεπιθύμητες (ανδρογονικές, όπως βάθυνση φωνής, ακμή, τριχοφυΐα) και για αυτό δεν χρησιμοποιείται παρά σπανίως και μόνο
    για σύντομα διαστήματα.
  • Αγωνιστές GnRH: Αυτά τα φάρμακα (π.χ. η λευπρολίδη) προκαλούν προσωρινή εμμηνόπαυση φαρμακευτικά, καταστέλλοντας πλήρως την παραγωγή οιστρογόνων και προγεστερόνης. Είναι πολύ αποτελεσματικά στο να εξαλείφουν τα PMS/PMDD συμπτώματα (αφού δεν υπάρχει καθόλου κύκλος). Χρησιμοποιούνται όμως μόνο σε περιπτώσεις σοβαρότατου PMDD όταν όλες οι άλλες θεραπείες έχουν αποτύχει ή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Δεδομένου ότι η μακροχρόνια καταστολή των οιστρογόνων οδηγεί σε απώλεια οστικής μάζας (οστεοπόρωση), οι αγωνιστές GnRH δίνονται συνήθως το πολύ για 6 μήνες συνεχόμενα. Αν χρειαστεί παράταση, χορηγείται παράλληλα θεραπεία υποκατάστασης ορμονών (HRT) με μικρή δόση οιστρογόνων- προγεστερόνης για προστασία των οστών. Επίσης, η γυναίκα παρακολουθείται με μέτρηση οστικής πυκνότητας.
• Άλλα Φάρμακα για Συμπτωματική Ανακούφιση:
  • Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ): Φάρμακα όπως η ιβουπροφαίνη, ναπροξένη, μεφεναμικό οξύ κλπ, μπορούν να βοηθήσουν σε πόνους (κεφαλαλγία, πόνοι περιόδου, μυϊκοί πόνοι) πριν και κατά την περίοδο. Αν το κύριο πρόβλημα είναι οι κράμπες ή οι πονοκέφαλοι, η προληπτική λήψη ΜΣΑΦ 1–2 ημέρες πριν την αναμενόμενη περίοδο μέχρι και τις πρώτες μέρες της εμμήνου ρύσης μπορεί να μειώσει την ένταση του πόνου. Προσοχή όμως: η χρόνια χρήση ΜΣΑΦ μπορεί να προκαλέσει γαστρικό ερεθισμό ή άλλα προβλήματα, οπότε χρήση όταν χρειάζεται και πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες.
  • Διουρητικά: Εάν το έντονο φούσκωμα/οίδημα είναι μεγάλο πρόβλημα και δεν βελτιώνεται με διαιτητικά μέτρα, μπορεί να δοκιμαστεί ένα ήπιο διουρητικό. Συνήθως χρησιμοποιείται η σπειρονολακτόνη σε χαμηλή δόση, η οποία βοηθά το σώμα να αποβάλλει το περίσσιο νερό . Η σπειρονολακτόνη έχει και ήπια αντιανδρογονική δράση που μπορεί να ωφελήσει ακμή ή ευαισθησία μαστών. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπό επίβλεψη γιατρού, ο οποίος θα παρακολουθεί και τυχόν ηλεκτρολυτικές μεταβολές (π.χ. κάλιο).
  • Άλλα: Σε ειδικές περιπτώσεις, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξειδικευμένα φάρμακα ανάλογα το σύμπτωμα – π.χ. αν μια γυναίκα εμφανίζει σοβαρή ημικρανία πριν την περίοδο, ο νευρολόγος μπορεί να δώσει προφυλακτική θεραπεία για την ημικρανία αυτό το διάστημα. Ή αν έχει σοβαρή ακμή προπεριόδου, μπορεί να δοθεί δερματολογική αγωγή.

Όσον αφορά τις φαρμακευτικές λύσεις, χρειάζεται συζήτηση με τον γιατρό για να αποφασιστεί η καταλληλότερη θεραπεία ή συνδυασμός θεραπειών. Κριτήρια επιλογής είναι:

• η φύση των συμπτωμάτων (ψυχικά vs. σωματικά),
• η επιθυμία για εγκυμοσύνη
• το ιστορικό υγείας (π.χ. οι καπνίστριες άνω των 35 αποφεύγουν το χάπι λόγω
• κινδύνου θρόμβωσης, κλπ),
• και η ανταπόκριση σε τυχόν προηγούμενες δοκιμές.

Συμπληρωματικές και Εναλλακτικές Θεραπείες

Πολλές γυναίκες αναζητούν πιο “φυσικές” λύσεις ή δοκιμάζουν εναλλακτικές μεθόδους για το PMS. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι περισσότερες από αυτές δεν έχουν ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις αποτελεσματικότητας – κάποιες μπορεί να βοηθούν ορισμένες γυναίκες, αλλά το αποτέλεσμα συχνά αποδίδεται και σε φαινόμενο placebo ή στην υποκειμενική βελτίωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αξίζει να δοκιμαστούν, απλώς πρέπει η γυναίκα να γνωρίζει ότι ανήκουν στην συμπληρωματική/εναλλακτική ιατρική και να ενημερώνει τον γιατρό της για ό,τι λαμβάνει. Μερικές δημοφιλείς εναλλακτικές προσεγγίσεις είναι:

• Βότανα και Φυτικά Σκευάσματα:
  • Vitex agnus-castus (Λυγαριά ή Chasteberry): Ίσως το πιο γνωστό βότανο για το PMS. Κυκλοφορεί ως φυτικό συμπλήρωμα. Υπάρχουν μερικές μελέτες που δείχνουν ότι μπορεί να μειώσει συμπτώματα όπως ευερεθιστότητα, μεταπτώσεις διάθεσης και ευαισθησία μαστών. Προκαλεί ελάχιστες ανεπιθύμητες (σπάνια κεφαλαλγία, στομαχική ενόχληση). Προσοχή: να μην λαμβάνεται μαζί με ορμονικές θεραπείες χωρίς ιατρική συμβουλή, γιατί μπορεί να αλληλεπιδράσει.
  • Evening Primrose Oil (Έλαιο Νυχτολούλουδου): Παραδοσιακά χρησιμοποιείται για την ευαισθησία των μαστών και εν γένει για PMS. Κάποιες γυναίκες αναφέρουν όφελος, αλλά κλινικές δοκιμές δεν έδειξαν σαφές πλεονέκτημα έναντι placebo. Δεδομένου ότι είναι αρκετά ασφαλές, μπορεί να το δοκιμάσει κανείς.
  • Ginkgo biloba: Ένα φυτικό εκχύλισμα με αντιοξειδωτικές ιδιότητες, το οποίο μια μελέτη έδειξε ότι ίσως βοηθά στη μείωση της ευαισθησίας των μαστών και του ψυχικού άγχους στο PMS. Τα δεδομένα όμως είναι περιορισμένα.
  • Σαφράν (Κρόκος): Νεότερες μελέτες έχουν δείξει ότι το σαφράν μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα. Χρειάζονται, ωστόσο, περαιτέρω έρευνες σε μεγαλύτερους πληθυσμούς.
  • Τζίντζερ, Κουρκουμίνη: Υπάρχουν μικρές μελέτες για την κουρκουμίνη (δραστικό της κουρκούμης) που υποδεικνύουν κάποια βελτίωση στη διάθεση και μείωση των φλεγμονωδών δεικτών πριν την περίοδο. Ωστόσο, άλλες μελέτες δεν έδειξαν σαφές όφελος πέραν του placebo. Το τζίντζερ επίσης έχει μελετηθεί για τη δυσμηνόρροια κυρίως, αλλά μπορεί να βοηθά και στο φούσκωμα/δυσφορία του PMS.
  • St. John’s Wort (Βαλσαμόχορτο): Γνωστό φυτικό αντικαταθλιπτικό. Θεωρητικά θα μπορούσε να βοηθά στο PMS, αλλά δεν υπάρχουν καλά δεδομένα. Προσοχή: αλληλεπιδρά με πολλά φάρμακα (αντισυλληπτικά, αντιπηκτικά κ.α.), οπότε χρειάζεται ιατρική συμβουλή.
• Βελονισμός: Ο βελονισμός αποτελεί μια εναλλακτική θεραπεία που ορισμένες γυναίκες με PMS βρίσκουν βοηθητική. Το ACOG το αναφέρει ως μια από τις συμπληρωματικές μεθόδους που μπορεί να ληφθούν υπ’ όψιν.
• Ομοιοπαθητική, Ρεφλεξολογία, Ολιστικές προσεγγίσεις: Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την αποτελεσματικότητά τους στο PMS. Ορισμένες γυναίκες αναφέρουν όφελος. Εφόσον δεν βλάπτουν, είναι στην κρίση της κάθε γυναίκας αν θέλει να τις δοκιμάσει συμπληρωματικά. Το σημαντικό είναι να μην βασίζεται μόνο σε αυτές αν έχει σοβαρά συμπτώματα που απαιτούν ιατρική αντιμετώπιση.

! Συνοψίζοντας για τις εναλλακτικές θεραπείες: Πολλές μπορούν να προσφέρουν ανακούφιση σε ορισμένες γυναίκες, αλλά η επιστημονική τεκμηρίωση είναι περιορισμένη ή αμφιλεγόμενη. Πάντα να ενημερώνετε τον γιατρό σας, να αγοράζετε από αξιόπιστες πηγές ό,τι λαμβάνετε και να παρακολουθείτε την πορεία των συμπτωμάτων σας.

Προεμμηνορροϊκό Δυσφορικό Σύνδρομο (PMDD)

Το Προεμμηνορροϊκό Δυσφορικό Σύνδρομο (PMDD) θεωρείται μια ξεχωριστή διάγνωση – ουσιαστικά η ακραία, σοβαρή μορφή του PMS. Αναγνωρίζεται επίσημα ως διαταραχή τόσο στην γυναικολογική ταξινόμηση όσο και στην ψυχιατρική ταξινόμηση. Ενώ το “κοινό” PMS μπορεί να προκαλεί δυσφορία, το PMDD είναι κατά κανόνα άκρως εξουθενωτικό και επηρεάζει σοβαρά τη λειτουργικότητα της γυναίκας σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Κριτήρια διάγνωσης PMDD (DSM-5): Για να διαγνωστεί PMDD, πρέπει στη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας πριν την περίοδο η γυναίκα να εμφανίζει τουλάχιστον 5 από μια λίστα 11 συμπτωμάτων, εκ των οποίων τουλάχιστον 1 είναι από τα κύρια συναισθηματικά (καταθλιπτική διάθεση/απελπισία, έντονο άγχος/τάση, έντονη ευερεθιστότητα/θυμός, ή έντονες διακυμάνσεις διάθεσης/κλάματα). Τα υπόλοιπα μπορεί να περιλαμβάνουν μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες, δυσκολία συγκέντρωσης, κόπωση, αλλαγές σε όρεξη ή ύπνο, αίσθημα ότι “είναι εκτός ελέγχου” ή σωματικά συμπτώματα (πρήξιμο, μασταλγία, πόνοι). Αυτά τα συμπτώματα πρέπει να υποχωρούν λίγες μέρες
μετά την έναρξη της περιόδου και να απουσιάζουν εντός μιας εβδομάδας από την περίοδο. Επίσης, πρέπει να προκαλούν κλινικά σημαντική δυσλειτουργία (π.χ. η γυναίκα να μην μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά).

Με απλά λόγια, στο PMDD η γυναίκα περνάει κάθε μήνα μια “μίνι-νευρική κρίση πριν την περίοδό της, με συμπτώματα παρόμοια με μια μείζονα καταθλιπτική ή αγχώδη διαταραχή. Συχνά οι γυναίκες με PMDD νιώθουν ότι “μεταμορφώνονται” τις μέρες αυτές σε κάτι που δεν αναγνωρίζουν. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το PMDD μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε αυτοκτονικές σκέψεις ή απόπειρες, αν δεν αντιμετωπιστεί, λόγω της έντασης της ψυχικής οδύνης που προκαλεί (γι’ αυτό και το ACOG υπογραμμίζει την ανάγκη ελέγχου για τέτοιες σκέψεις σε ασθενείς με υποψία PMDD)

Διαφορές PMS vs PMDD:

• Το PMS μπορεί να έχει λιγότερα και ηπιότερα συμπτώματα, ενώ το PMDD απαιτεί συγκεκριμένο αριθμό και βαρύτητα.
• Στο PMS ίσως το κύριο πρόβλημα να είναι κάποια σωματικά συμπτώματα (π.χ. πόνοι), ενώ στο PMDD κυριαρχούν τα ψυχικά συμπτώματα (βαριά κατάθλιψη, οργή, κρίσεις πανικού κλπ).
• Περίπου 3–8% των γυναικών έχουν PMDD ενώ το PMS με ευρύτερο ορισμό είναι πιο συχνό (~12–20% έχουν PMS με λειτουργική επίπτωση, ανάλογα με τη μελέτη, και μόνο το 1–5% πληροί τα αυστηρά κριτήρια PMDD).

Αντιμετώπιση PMDD:

Κατά βάση, χρησιμοποιούμε όλες τις προαναφερθείσες θεραπείες αλλά συνήθως σε πιο επιθετική προσέγγιση:

• Τα SSRIs είναι η θεραπεία εκλογής – συχνά φέρνουν δραματική βελτίωση στη διάθεση και τις αυτοκτονικές σκέψεις μέσα σε 1–2 κύκλους. Μπορούν να λαμβάνονται συνεχόμενα ή μόνο στην ωχρινική φάση (ανάλογα τι δουλεύει καλύτερα).
• Αντισυλληπτικά χάπια (ιδίως με δροσπιρενόνη συνεχούς χρήσης) δίνονται αν χρειάζεται παράλληλη καταστολή ωορρηξίας ή αν συνυπάρχει ανάγκη αντισύλληψης.
• Για κάποιες γυναίκες με ανθεκτικό PMDD, έχει χρειαστεί να φτάσουμε μέχρι τους αγωνιστές GnRH ή ακόμη και σε χειρουργική αφαίρεση ωοθηκών (ωοθηκεκτομή) ως έσχατη λύση. Η χειρουργική αντιμετώπιση (χειρουργικά πρόκληση εμμηνόπαυσης) συστήνεται μόνο αν έχουν αποτύχει όλες οι άλλες παρεμβάσεις και γίνεται με πλήρη ενημέρωση της γυναίκας, καθώς συνεπάγεται μόνιμη απώλεια γονιμότητας και ανάγκη ορμονοθεραπείας υποκατάστασης.
• Η ψυχοθεραπεία (ειδικά CBT) είναι εξαιρετικά σημαντική στο PMDD, καθώς βοηθά τη γυναίκα να αναπτύξει ανθεκτικότητα και στρατηγικές για να αντιμετωπίζει αυτές τις δύσκολες μέρες κάθε μήνα.
• Κάποιες φορές, όταν τα συμπτώματα μοιάζουν πολύ με άλλες ψυχιατρικές παθήσεις, χρησιμοποιούνται και ψυχιατρικά φάρμακα: για παράδειγμα, αν υπάρχουν ψυχωσουιακά συμπτώματα (σπανιότατο στο PMDD), μπορεί να προστεθεί ένα άτυπο αντιψυχωσικό. Αν υπάρχουν σοβαρές κρίσεις πανικού, μπορεί να χρησιμοποιηθεί αγχολυτικό βραχυπρόθεσμα, κ.ο.κ. Αυτά όμως εξατομικεύονται.

Επιπτώσεις και Επιπλοκές αν το PMS/PMDD δεν αντιμετωπιστεί

Ένα σοβαρό PMS ή PMDD που μένει αδιάγνωστο ή δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς μπορεί να έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες:

• Σημαντική έκπτωση στην ποιότητα ζωής: Η γυναίκα μπορεί να δυσκολεύεται να κρατήσει μια σταθερή ρουτίνα ζωής. Κάθε μήνα, για αρκετές ημέρες, ίσως αδυνατεί να εργαστεί αποτελεσματικά, να παρευρεθεί στο σχολείο ή να φροντίσει τον εαυτότης και την οικογένειά της.
• Δυσκολίες στις σχέσεις: Τα προεμμηνορροϊκά ξεσπάσματα θυμού, η ευερεθιστότητα και η κατάθλιψη μπορεί να πλήξουν τις οικογενειακές και συντροφικές σχέσεις. Αν το περιβάλλον δεν είναι υποστηρικτικό, η γυναίκα μπορεί να νιώθει ενοχές ή μοναξιά, κάτι που κλείνει έναν φαύλο κύκλο επιδείνωσης των συμπτωμάτων.
• Ψυχικές επιπτώσεις: Ένα αθεράπευτο σοβαρό PMDD μπορεί να οδηγήσει σε εμβάθυνση της κατάθλιψης ή του άγχους και εκτός της προεμμηνορρυσιακής περιόδου. Δηλαδή, υπάρχει κίνδυνος η περιοδική διαταραχή να εξελιχθεί σε χρόνια ψυχική διαταραχή. Επίσης, όπως ήδη ειπώθηκε, η ακραία απελπισία του PMDD μπορεί να φέρει σκέψεις αυτοκτονίας ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
• Σωματικές επιπλοκές: Έμμεσα, το χρόνιο στρες και η κατάθλιψη από ένα ανεπτυξίαστο PMS μπορεί να οδηγήσει σε ανθυγιεινές συμπεριφορές – π.χ. υπερκατανάλωση αλκοόλ, συναισθηματική υπερφαγία (με επακόλουθη παχυσαρκία), ή κάπνισμα.
• Λανθασμένες ιατρικές παρεμβάσεις: Αν το PMS δεν αναγνωριστεί, η γυναίκα μπορεί να υποβληθεί σε πλήθος άσκοπων εξετάσεων και θεραπειών. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να γίνει λανθασμένη διάγνωση ψυχικής διαταραχής (όπως διπολικής διαταραχής) και να χορηγηθούν φάρμακα μη απαραίτητα.

Ενθαρρυντικό μήνυμα: Το PMS και το PMDD είναι αντιμετωπίσιμα. Η έγκαιρη αναγνώριση του προβλήματος, η ενημέρωση της γυναίκας ότι “δεν φταίει αυτή, είναι μια πραγματική ιατρική κατάσταση”, και η έναρξη κατάλληλων μέτρων μπορούν να προλάβουν τις προαναφερθείσες επιπλοκές. Οι περισσότερες γυναίκες, με την κατάλληλη θεραπεία ή/και αλλαγές στον τρόπο ζωής, καταφέρνουν να ελέγξουν τα συμπτώματά τους σε μεγάλο βαθμό και να έχουν μια φυσιολογική, παραγωγική ζωή, χωρίς να υποφέρουν σιωπηλά κάθε μήνα.

Βιβλιογραφικές πηγές (ενδεικτικές):

• American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) – Clinical Practice Guideline για τη διαχείριση προεμμηνορροϊκών διαταραχών (2023) acog.orgacog.org; Δελτίο Τύπου ACOG 2023 acog.orgacog.org.
• Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG) – Green-top Guideline No. 48 για το PMS (2017) rcog.org.uk; Φυλλάδιο ενημέρωσης ασθενών RCOG “Managing Premenstrual Syndrome (PMS)” rcog.org.ukrcog.org.uk.
• International Society for Premenstrual Disorders (ISPMD) – Συναφείς διεθνείς συναινέσεις για την ταξινόμηση και αντιμετώπιση των προεμμηνορροϊκών διαταραχών rcog.org.uk.
• Σύγχρονες μελέτες και Μετα-αναλύσεις: Cochrane Review 2013 (31 RCTs, n=4372) για SSRIs στο PMS pmc.ncbi.nlm.nih.gov; Μεγάλες RCTs ασβεστίου aafp.org; Μελέτες για Vitex frontiersin.org, Saffron frontiersin.org, κ.ά.
• Δημοσιευμένες ανασκοπήσεις σε έγκριτα περιοδικά (Frontiers in Psychiatry 2024 – “Premenstrual syndrome: new insights…” frontiersin.orgfrontiersin.org; American Family Physician 2016 aafp.orgaafp.org).

(Οι παραπάνω πηγές υποστηρίζουν τα αναφερόμενα στοιχεία και συστάσεις. Συνιστάται σε
κάθε γυναίκα με σοβαρό PMS/PMDD να συμβουλευτεί τον γιατρό της για εξατομικευμένη
πληροφόρηση βάσει των νεότερων επιστημονικών δεδομένων.)

Επιμέλεια κειμένου- Αναστασία Μορτάκη, Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος