Υπογονιμότητα – Στειρότητα

Τι ονομάζουμε στειρότητα;

Στειρότητα ονομάζουμε την αδυναμία ενός σεξουαλικά ενεργού ζευγαριού, που δεν χρησιμοποιεί μεθόδους αντισύλληψης, να επιτύχει εγκυμοσύνη μετά από ένα χρόνο προσπάθειας.

Αποτελεί συχνό φαινόμενο η στειρότητα σήμερα;

Διεθνώς, το 15% των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας.

Πότε θα πρέπει το ζευγάρι να επισκεφθεί τον γιατρό;

Η ιατρική αξιολόγηση της γονιμότητας του ζευγαριού συνιστάται στις παρακάτω περιπτώσεις:

• Μετά από ένα έτος ανεπιτυχών προσπαθειών για σύλληψη.
• Μετά από 6 μήνες ανεπιτυχών προσπαθειών σε γυναίκες άνω των 35.
• Σε περιπτώσεις μη σταθερού κύκλου της γυναίκας.
• Όταν υπάρχει κάποιο παθολογικό υπόβαθρο, γνωστό στο ζευγάρι.
• Όταν έχουν προηγηθεί παραπάνω από μία αποβολές.

Η υπογονιμότητα οφείλεται στη γυναίκα ή στον άντρα;

Περίπου το ένα τρίτο των περιπτώσεων οφείλεται σε γυναικεία αίτια και το άλλο ένα τρίτο σε αντρικά. Στις περισσότερες από τις υπόλοιπες περιπτώσεις υπάρχουν μικρά προβλήματα και στους δύο, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες δεν μπορεί να βρεθεί η αιτία του προβλήματος σε κανέναν από τους δύο.

Ποια είναι τα αίτια γυναικείας υπογονιμότητας;

• Η ηλικία. Η γυναίκα γεννιέται με συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων. Με το πέρασμα του χρόνου ο αριθμός των υγιών ωαρίων μειώνεται. Ένα νέο, υγιές ζευγάρι έχει 20% πιθανότητες σύλληψης σε κάθε κύκλο. Το ποσοστό αυτό αρχίζει να μειώνεται στην ηλικία των 30 ετών, ενώ μετά τα 37 έτη μειώνεται σοβαρά.
• Ακανόνιστος κύκλος περιόδου. Οι ακανόνιστοι κύκλοι συνήθως οφείλονται στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Φυσιολογικά, ο κύκλος της γυναίκας διαρκεί 28-30 μέρες και η ωορρηξία γίνεται γύρω στη 12^η– 14^η μέρα. Όταν ο κύκλος δεν είναι σταθερός είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι γόνιμες μέρες. Διαταραχές της ωορρηξίας οφείλονται και σε άλλα αίτια, όπως διαταραχές σωματικού βάρους, υπερβολική άσκηση, υπερπρολακτιναιμία και άλλα.
• Ινομυώματα. Πρόκειται για καλοήθεις όγκους στα τοιχώματα της μήτρας που συχνά εμποδίζουν την εμφύτευση και την ανάπτυξη του εμβρύου.
• Εκ γενετής ανωμαλίες στη διάπλαση της μήτρας. Λέγονται και συγγενείς διαμαρτίες της μήτρας. Είναι η δίκερως μήτρα, η μήτρα με διάφραγμα, η τοξοειδής μήτρα κ.α. Η διάγνωση γίνεται με τρισδιάστατο υπερηχογράφημα, υστεροσαλπιγγογραφία και μαγνητική τομογραφία.
• Ενδομητρίωση. Πρόκειται για καλοήθη νόσο, στην οποία κύτταρα του ενδομητρίου εντοπίζονται εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας. Τα κύτταρα αυτά δημιουργούν αιμορραγικές φλεγμονώδεις εστίες με απώτερο αποτέλεσμα τη δημιουργία κύστεων στις ωοθήκες, συμφύσεων γύρω από τις σάλπιγγες και ανατομική παραμόρφωση στα όργανα της πυέλου.
• Λοιμώξεις πυέλου. Μπορούν να προκληθούν από διάφορους μικροοργανισμούς. Συχνές είναι οι λοιμώξεις από χλαμύδια που μεταδίδονται σεξουαλικά. Φλεγμονές στην πύελο μπορεί να δημιουργηθούν γενικά από μικροοργανισμούς κατά τη διάρκεια ή μετά από μια χειρουργική επέμβαση (πχ σκωληκοειδεκτομή), με αποτέλεσμα τη δημιουργία συμφύσεων στις σάλπιγγες ή και στα υπόλοιπα όργανα της γυναικείας πυέλου.
• Άλλα παθολογικά ευρήματα, μη γυναικολογικής φύσεως που επηρεάζουν τη γονιμότητα. Όπως συμφύσεις στην πύελο από προηγούμενα χειρουργεία, προβλήματα θυρεοειδούς, διαβήτης, αντικαρκινικές θεραπείες και άλλα.

Ποια είναι τα αντρικά αίτια υπογονιμότητας;

• Προβλήματα στην παραγωγή και λειτουργικότητα του σπέρματος. Αυτά μπορεί να οφείλονται σε διαφόρους λόγους. Μερικοί είναι εκ γενετής (πχ κρυψορχία), και άλλοι επίκτητοι (παρωτίτιδα, προηγούμενα χειρουργεία ή τραυματισμοί στους όρχεις, κιρσοκήλη       κ.α.).
• Λειτουργικές δυσκολίες, όπως ανικανότητα ή πρόωρη εκσπερμάτωση.
• Άλλα προβλήματα υγείας, όπως θυρεοειδοπάθεια, διαβήτης, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, καρκίνος κ.α.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη γονιμότητα;

• Το κάπνισμα. Επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα και στα δύο φύλα. Μειώνει τις πιθανότητες σύλληψης, αλλά και τις πιθανότητες επιτυχίας μιας εξωσωματικής γονιμοποίησης.
• Το αλκοόλ. Στους άντρες μειώνει τον αριθμό, αλλά και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Στη γυναίκα πρέπει να αποφεύγεται καθώς μπορεί να μη γνωρίζει ότι είναι έγκυος και να επηρεάσει την ανάπτυξη του εμβρύου.
• Το βάρος. Η γονιμότητα επηρεάζεται τόσο στην περίπτωση της παχύσαρκης, όσο και στην περίπτωση της λιποβαρούς γυναίκας.
• Η υπερβολική σωματική άσκηση της γυναίκας.
• Η χρήση αναβολικών από τον άντρα.

Πως γίνεται η διερεύνηση της υπογονιμότητας;

Στη γυναίκα:

• Ορμονικές εξετάσεις στο αίμα. Αυτές περιλαμβάνουν,
  • Μέτρηση FSH, και οιστραδιόλης την 2^η ή 3^η μέρα της περιόδου. Οι ορμόνες αυτές δείχνουν το απόθεμα και την ποιότητα των ωαρίων.
  • Προγεστερόνης την 21^η μέρα του κύκλου. Δείχνει αν έγινε ωορρηξία.
  • Προλακτίνης, ανδρογόνων και ορμονών του θυροειδούς. Δείχνουν εάν συνυπάρχει κάποιο άλλο ορμονικό πρόβλημα που επηρεάζει.
  • AMH-αντιμυλέριος ορμόνη. Πρόκειται για έναν πολύ αξιόπιστο δείκτη της ικανότητας των ωαρίων για γονιμοποίηση.
• Ενδοκολπικό υπερηχογράφημα. Παρέχει σαφή εικόνα της μήτρας, των σαλπίγγων και των ωοθηκών.
• Υστεροσαλπιγγογραφία. Πρόκειται για ακτινολογική εξέταση που δείχνει αν η κοιλότητα της μήτρας και οι σάλπιγγες είναι φυσιολογικές.
• Διαγνωστική λαπαροσκόπηση. Γίνεται με ενδοσκόπιο (λαπαροσκόπιο), υπό γενική αναισθησία και δίνει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της πυέλου. Εάν βρεθούν προβλήματα είναι δυνατόν να επιλυθούν ενδοσκοπικά.
• Υστεροσκόπηση. Πρόκειται για μία ακόμα ενδοσκόπηση κατά την οποία το υστεροσκόπιο εισέρχεται από τον κόλπο, μέσω του τραχήλου στην κοιλότητα της μήτρας και παρέχει σαφή εικόνα του εσωτερικού της μήτρας. Κατά την υστεροσκόπηση μπορούν να αφαιρεθούν πολύποδες, ινομυώματα, να κοπεί ένα διάφραγμα στη μήτρα, να καθαριστεί η μήτρα από συμφύσεις κλπ.

Στον άντρα:

• Σπερμοδιάγραμμα. Πρόκειται για την εργαστηριακή ανάλυση του σπέρματος. Σε αυτήν υπολογίζεται ο όγκος σπέρματος ανά εκσπερμάτωση καθώς και η συγκέντρωση, η κινητικότητα και η μορφολογία των σπερματοζωαρίων.
• Εξέταση κατακερματισμού του DNΑ του σπέρματος (DFI). Αυτή η εξειδικευμένη εξέταση γίνεται όταν το σπερμοδιάγραμμα δείξει μεγάλου βαθμού ολιγο-ασθενο-τερατοσπερμία και στην περίπτωση πολλαπλών αποτυχιών εξωσωματικής γονιμοποίησης ή πολλαπλών αποβολών.
• Ορμονικές εξετάσεις. Ελέγχονται τα επίπεδα ανδρογόνων στο αίμα του άνδρα.
• Υπέρηχος όρχεων. Δείχνει πιθανή έμφραξη του αγωγού εκσπερμάτισης.

Πηγές: Acog.org, Cdc.gov, mayoclinic.org, Ncbi.nlm.nih.gov

Επιμέλεια άρθρου: Αναστασία Μορτάκη, Ειδικευόμενη Μαιευτικής Γυναικολογίας