Τι είναι ο σκληρυντικός λειχήνας;

Ο σκληρυντικός (σκληρός και ατροφικός) λειχήνας (Lichen sclerosus) είναι μια χρόνια φλεγμονώδης δερματοπάθεια που προσβάλλει κυρίως το εξωτερικό δέρμα του αιδοίου και συχνά επεκτείνεται γύρω από τον πρωκτό. Χαρακτηρίζεται από λέπτυνση του δέρματος και εμφάνιση λευκών κηλίδων που θυμίζουν «μπαλώματα» ή δέρμα λεπτό σαν τσιγαρόχαρτο. Ο σκληρυντικός λειχήνας εμφανίζεται κάποιες φορές σε μικρά κορίτσια πριν από την εφηβεία και – σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα– στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.

Αίτια και παθογένεση

Τα ακριβή αίτια δεν είναι πλήρως διευκρινισμένα, αλλά ο σκληρυντικός λειχήνας θεωρείται αυτοάνοση διαταραχή: το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται λανθασμένα στα κύτταρα του δέρματος προκαλώντας χρόνια φλεγμονή. Πολλές ασθενείς έχουν και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα (θυρεοειδίτιδα Hashimoto, λεύκη, ρευματοειδή αρθρίτιδα κ.ά.), γεγονός που ενισχύει την ανοσολογική βάση της νόσου.

! Ο σκληρυντικός λειχήνας δεν οφείλεται σε λοιμώδη παράγοντα και δεν είναι σεξουαλικώς μεταδιδόμενος.

Συχνότητα και παράγοντες κινδύνου

Σύμφωνα με κλινικές μελέτες, περίπου μία στις 60 γυναίκες άνω των 50 ετών που εξετάζονται προληπτικά πάσχουν από σκληρυντικό λειχήνα. Μπορεί να εμφανιστεί σε κορίτσια πριν την εφηβεία ή σε νεότερες γυναίκες, αλλά είναι πιο συχνός στις μετεμμηνοπαυσιακές. Παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο είναι το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό αυτοάνοσων νοσημάτων και πιθανότατα ορμονικοί παράγοντες.

Συμπτώματα του σκληρυντικού λειχήνα

Τα κυριότερα συμπτώματα που αναφέρουν οι ασθενείς είναι:

Έντονος κνησμός

Συνήθως το πρώτο και πιο βασανιστικό σύμπτωμα. Η φαγούρα συχνά επιδεινώνεται τη νύχτα και οδηγεί σε ξύσιμο που τραυματίζει το λεπτό δέρμα.

Αίσθημα καύσου ή τσούξιμο

Πολλές γυναίκες νιώθουν κάψιμο, ιδιαίτερα κατά την ούρηση ή μετά από επαφή με ερεθιστικούς παράγοντες.

Ξηρότητα και δυσφορία

Το δέρμα γίνεται λεπτό, ξηρό και εύθραυστο, προκαλώντας αίσθημα τραβήγματος ή «χαρτιού».

Δυσπαρεύνια (πόνος στη σεξουαλική επαφή)

Σε προχωρημένες περιπτώσεις η λέπτυνση και οι ουλές οδηγούν σε στένωση της εισόδου του κόλπου.

! Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μερικές γυναίκες, ιδίως στα αρχικά στάδια, ο σκληρυντικός λειχήνας μπορεί να είναι ασυμπτωματικός και να ανιχνεύεται μόνο από τις χαρακτηριστικές λευκές αλλοιώσεις κατά την προληπτική εξέταση.

Διάγνωση του σκληρυντικού λειχήνα

Η διάγνωση βασίζεται:

στο ιστορικό
την κλινική εξέταση (συχνά με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού ή κολποσκοπίου)
τη βιοψία δέρματος (όταν χρειάζεται).

Η βιοψία είναι χρήσιμη για να επιβεβαιώσει τη διάγνωση, να διαφοροποιήσει από άλλες δερματοπάθειες και να αποκλείσει προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις.

! Επειδή ο σκληρυντικός λειχήνας αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης δυσπλασίας αιδοίου, οι τακτικές εξετάσεις με τον γυναικολόγο είναι απαραίτητες.

Θεραπευτική προσέγγιση

Ο σκληρυντικός λειχήνας είναι χρόνια πάθηση που δεν «θεραπεύεται» οριστικά, αλλά ελέγχεται αποτελεσματικά με κατάλληλη αγωγή και παρακολούθηση. Οι βασικοί άξονες θεραπείας είναι:

Ισχυρά τοπικά κορτικοστεροειδή

Η κλοβεταζόλη 0,05% σε αλοιφή αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής. Εφαρμόζεται καθημερινά για αρκετές εβδομάδες μέχρι να υποχωρήσουν τα συμπτώματα και οι βλάβες και στη συνέχεια χρησιμοποιείται σε σχήμα συντήρησης (π.χ. 1–2 φορές την εβδομάδα) εφ’ όρου ζωής για να προληφθούν οι υποτροπές.

! Μελέτες δείχνουν ότι η μακροχρόνια χρήση κορτιζόνης μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο κακοήθους εξέλιξης.

Αναστολείς καλσινευρίνης (τακρόλιμους/πιμεκρόλιμους)

Χρησιμοποιούνται ως δεύτερη επιλογή όταν η κορτιζόνη δεν μπορεί να συνεχιστεί ή δεν είναι αποτελεσματική. Μπορούν να προκαλούν παροδικό τσούξιμο κατά την εφαρμογή και η χρήση τους είναι off-label στο αιδοίο, οπότε χρειάζεται στενή ιατρική παρακολούθηση.

Συστηματική αγωγή

Σπάνια χρειάζεται. Σε ανθεκτικές περιπτώσεις μπορεί να δοθεί βραχυπρόθεσμα από του στόματος κορτικοειδές ή άλλος ανοσοκατασταλτικός παράγοντας, πάντα υπό στενή επίβλεψη ειδικού.

Επιπλοκές και κίνδυνος κακοήθειας

Αν ο σκληρυντικός λειχήνας δεν αντιμετωπιστεί, η χρόνια φλεγμονή μπορεί να προκαλέσει ουλές και σοβαρή παραμόρφωση της ανατομίας, δυσχεραίνοντας τη σεξουαλική επαφή και την ούρηση.

Επίσης, περίπου 2–5 % των γυναικών με σκληρυντικό λειχήνα θα αναπτύξουν σε κάποιο σημείο καρκίνο του αιδοίου. Ο κίνδυνος αυξάνεται με την ηλικία και τη διάρκεια της νόσου, αλλά μειώνεται σημαντικά όταν η πάθηση αντιμετωπίζεται συστηματικά. Για τον λόγο αυτό, απαιτείται δια βίου παρακολούθηση με εξέταση ανά 6–12 μήνες και λήψη βιοψίας ακόμα και με μικρή υποψία προκαρκινικής ή καρκινικής βλάβης.

Μέτρα πρόληψης

Δεν υπάρχει γνωστή μέθοδος πρόληψης του σκληρυντικού λειχήνα, αλλά η έγκαιρη διάγνωση και η καλή φροντίδα της περιοχής μπορούν να μειώσουν τις επιπλοκές. Οι βασικές συστάσεις είναι:

Αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων και σωστή φροντίδα δέρματος.

Αποφυγή σφιχτών ή συνθετικών ρούχων, χρήση ουδέτερων καθαριστικών, καλό στέγνωμα της περιοχής, εφαρμογή άοσμων ενυδατικών (π.χ. βαζελίνης) και αποφυγή ξυσίματος (π.χ. κοντό κόψιμο νυχιών, βαμβακερά γάντια τη νύχτα). Η σωστή φροντίδα μειώνει τις εξάρσεις και διατηρεί την περιοχή ελαστική.

Ενημερωθείτε για τα συμπτώματα και απευθυνθείτε έγκαιρα στον γιατρό αν παρατηρήσετε επίμονο κνησμό, λευκές κηλίδες ή δυσφορία στο αιδοίο.
Ακολουθήστε πιστά το θεραπευτικό σχήμα και μην διακόπτετε την αγωγή όταν νιώσετε καλύτερα.

Η νόσος τείνει να υποτροπιάζει χωρίς συντήρηση.